Zielony i przyjazny transport miejski

Zagadnienie zrównoważonej mobilności miejskiej stało się jednym z najważniejszych kierunków rozwoju miast. Chodzi o zmianę zachowań komunikacyjnych mieszkańców, polegającą na zmniejszeniu popytu na podróże realizowane transportem indywidualnym na rzecz zwiększenia udziału środków transportu publicznego oraz niezmotoryzowanego (rowerami, pieszo).

Nowa koncepcja kładzie szczególny nacisk na angażowanie mieszkańców, ścisłą koordynację polityk (transport, planowanie przestrzenne, środowisko, rozwój gospodarczy, polityka socjalna, zdrowie, bezpieczeństwo itd.) pomiędzy różnymi poziomami władz i zarządów oraz sąsiadującymi gminami. Brzmi to sensownie, zwłaszcza w kontekście obecnego kryzysu energetycznego i zmian klimatycznych. Aby sprawnie zaplanować ten proces, a następnie go realizować i nim zarządzać, niezbędne jest wypracowanie planów zrównoważonej mobilności miejskiej (z ang. Sustainable Urban Mobility Plan – SUMP). Taki plan diagnozuje aktualne potrzeby związane z motywacjami podróży oraz wyborem środka transportu, wyznacza priorytety i cele realizacji, a także zawiera harmonogram realizacji zaplanowanych działań.

SUMP zasadniczo zmienia sposób myślenia o przemieszczaniu się w miastach. Nie powinni się tym zajmować, tak jak dotychczas, głównie specjaliści od dróg i transportu. – Wiemy już, że rozbudowa dróg to więcej ruchu drogowego, więcej emisji, a w kontekście polityki klimatycznej jest to działanie przeciwskuteczne. Tym bardziej, że ludzie wcale tego nie chcą. Mieszkańcy chcą miast zielonych, odbetonowanych, bez smogu, chcą przeciwdziałać zmianom klimatycznym, żeby zostawić lepszą planetę dla przyszłych pokoleń. SUMP powinien być przygotowywany interdyscyplinarnie i zawierać konkretne działania i wskazywać źródła finansowania – podkreśla dr Michał Wolański ze Szkoły Głównej Handlowej.

Pracy dużo – czasu mało 

Czasu na wypracowanie dokumentów nie zostało wiele, a proces ich trwa długo i wymaga wsparcia eksperckiego. W grudniu 2021 r. Komisja Europejska ogłosiła dokument „Nowe Unijne Ramy Mobilności Miejskiej”. Celem jest przejście na bezpieczną, dostępną, sprzyjającą włączeniu społecznemu, inteligentną, odporną i bezemisyjną mobilność miejską. Do końca 2025 r. wszystkie europejskie miasta powyżej 100 tys. mieszkańców będą musiały takie plany przyjąć. Wymóg znalazł się także w projekcie Umowy Partnerstwa. To najważniejszy dokument, w którym Polska i UE umawiają się, w co zostaną zainwestowane fundusze unijne z polityki spójności. Zapisano w nim, że miasta wojewódzkie muszą posiadać SUMP-y, aby mogły uzyskać wsparcie z programów krajowych współfinansowanych z funduszy europejskich.

W Polsce przygotowania rozpoczęły się już w 2018 r. za sprawą programu pilotażowego, zorganizowanego w ramach przygotowania do kolejnej perspektywy finansowej przez Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej we współpracy z Ministerstwem Infrastruktury, Komisją Europejską, Inicjatywą Jaspers oraz Centrum Unijnych Projektów Transportowych. Celem pilotażu było zachęcenie władz lokalnych do kompleksowych działań związanych z kształtowaniem mobilności miejskiej, transfer wiedzy i dobrych praktyk do jednostek samorządu terytorialnego i – co najważniejsze – wsparcie miast i obszarów funkcjonalnych w przygotowaniu planów zrównoważonej mobilności miejskiej. Do udziału w pilotażu zgłosiło się 38 miast i obszarów funkcjonalnych, w tym Gmina Miasto Rzeszów i Gmina Miasto Sanok. W obu miastach już działają nowoczesne rozwiązania w obszarze mobilności miejskiej.

Rzeszów na dobrej drodze 

W Rzeszowie zrealizowano projekt „Budowa systemu integrującego transport publiczny miasta Rzeszowa i okolic”, dofinansowany z Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej o wartości przeszło 333 mln zł, dzięki czemu wdrożono Rzeszowski Inteligentny System Transportowy. – W ciągu ostatnich 10 lat wiele zrobiliśmy w zakresie mobilności w naszym mieście. W 2021 r. przyjęliśmy „Plan zrównoważonego rozwoju publicznego transportu zbiorowego na lata 2021-2030 z elementami strategii rozwoju elektromobilności”, który odnosi się do wszystkich obszarów, które występują w SUMP-ie. Zdajemy sobie sprawę, że wymaga on poprawy, większej partycypacji społecznej niż do tej pory i ściślejszej współpracy gmin tworzących Rzeszowski Obszar Funkcjonalny – podkreśla Paweł Potyrański, dyrektor Wydziału Pozyskiwania Funduszy w Urzędzie Miasta Rzeszowa, koordynator prac nad „Planem zrównoważonej mobilności miejskiej dla Rzeszowskiego Obszaru Funkcjonalnego”.

Centrum Obszarowego Sterowania Ruchem i Zarządzania Transportem Publicznym, na monitorze obraz z kamery zainstalowanej na jednym ze skrzyżowań w Rzeszowie. Fot. Maciej Rałowski

Rzeszowski ZIT w formule stowarzyszenia tworzy 15 gmin. Dzięki udziałowi w pilotażu wszyscy partnerzy poznali założenia dobrego SUMP-u, przekonali się, dlaczego warto go tworzyć i przede wszystkim, co trzeba najpierw przygotować, żeby zacząć opracowywanie dokumentu. – Na warsztatach stopniowo zażegnywaliśmy wcześniejsze różnice i widzę już tego pierwsze efekty. Zdajemy sobie sprawę, że nie ma to być dokument, który zaraz po jego opracowaniu odłożymy na półkę – dodaje Paweł Potyrański.

W trakcie warsztatów zostały wskazane najważniejsze tematy problemowe w czterech metaobszarach. Pozwoliło to na sprofilowanie wyników warsztatów pod konkretne potrzeby obszaru funkcjonalnego Rzeszowa oraz rozwiało wątpliwości w zakresie kierunków, jakie należy obrać podczas sporządzenia dokumentu SUMP. Głównym osiągnięciem było wskazanie działań priorytetowych, w szczególności konieczność budowy programu aktywnego zarządzania obszarem funkcjonalnym. Ponadto uczestnicy warsztatów zauważyli, że transport to nie tylko budowa dróg i wspólna komunikacja publiczna (autobusowa), lecz również współpraca w zakresie organizacji transportu (np. stworzenie systemowych rozwiązań w zakresie koordynacji przewoźników oraz połączeń uwzględniających potrzeby mieszkańców).

Jednocześnie udało się zbudować w Rzeszowie kompetentny zespół, który podchodzi do tego zadania z pasją, oraz określić poziom jego uprawnień. – W trakcie projektu zdobyliśmy dużą wiedzę, analizując przykłady innych miast, i teraz wiemy, że zrównoważona mobilność jest drogą, którą warto podążać, gdyż ma na celu potrzeby mieszkańców i przyczynia się do ochrony klimatu – dodaje dyrektor Potyrański. To ułatwiło podjęcie decyzji o opracowaniu SUMP-u siłami zespołu przy wsparciu eksperckim.

Sanok w awangardzie OZE 

Zeroemisyjne i niskoemisyjne autobusy to już stały element krajobrazu komunikacyjnego Podkarpacia. Sanok poszedł jednak o krok dalej – obok zakupu taboru zdecydował się na budowę nowoczesnego dworca multimodalnego. To najlepszy symbol zmian, jakie zaszły w komunikacji publicznej w województwie w ostatnich latach. Budynek jest energooszczędny, ogrzewany systemem łączącym gazowe pompy cieplne z modułami fotowoltaicznymi, które wypełniają zadaszenie wiat autobusowych. Inwestycja ta jest kluczowym elementem budowy spójnego, efektywnego i bezpiecznego systemu przewozów pasażerskich w Sanoku i Miejskiego Obszaru Funkcjonalnego Sanok-Lesko.

Dworzec Autobusowy w Sanoku. Fot. Maciej Rałowski

Miasto planuje realizację kolejnych projektów na rzecz zrównoważonej mobilności miejskiej. Obecnie z Narodowym Funduszem Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej negocjuje warunki dofinansowania zakupu autobusów elektrycznych wraz z niezbędną infrastrukturą ładowania. Projekt przewiduje zakup dwóch pojazdów dostosowanych do przewozu osób niepełnosprawnych i zakup oraz montaż dwóch punktów ładowania. 

Tomasz Matuszewski, burmistrz Sanoka. Fot. Maciej Rałowski

Sanok jest też pierwszym polskim miastem, w którym kursuje autobus zasilany wodorem. Instalacja została zamontowana do pojazdu Autosan produkowanego w miejscowej fabryce autobusów. Tomasz Matuszewski, burmistrz Sanoka, wiąże z wodorem duże perspektywy dla miasta. Inicjatywa jest ściśle powiązana z zainicjowanymi przez rząd w maju 2021 r. pracami nad powstaniem Podkarpackiej Doliny Wodorowej. W tym samym roku Rada Miasta podjęła uchwałę w sprawie utworzenia Klastra Energii Sanocka Dolina Wodorowa. W grudniu ubiegłego roku Sanok podpisał z wyspecjalizowanymi firmami porozumienie o realizacji projektu wodorowego na terenie miasta. Zakłada on wdrożenie systemu produkcji i dostarczenia zielonego wodoru na potrzeby miasta. Ponadto zaplanowano możliwość przekierowywania powstałej przy produkcji wodoru energii cieplnej do sieci ciepłowniczej Sanoka. – Naszym celem jest zielony, innowacyjny Sanok. Wodór produkowany na miejscu stanie się lokalnym tanim paliwem. Przejęcie ciepła uwalnianego podczas jego produkcji korzystnie wpłynie na cenę energii cieplnej w mieście. Nowa technologia wymagać będzie specjalistów. Chcemy ich kształcić na miejscu w Sanoku – mówi burmistrz Tomasz Matuszewski.

Andrzej Szoszkiewicz

Cechy dobrego SUMP

Dobry plan odpowiada na dobrze zdiagnozowane lokalne problemy. Powinien być wypracowany z udziałem interesariuszy, w oparciu o odpowiednie badania, realny do wdrożenia i być dobrze wypromowany. Najlepiej, by dokument miał formę operacyjno-strategiczną, w której działania zostaną zaplanowane na przynajmniej najbliższe 3 lata, a kierunki na co najmniej 10 lat. Dobry SUMP to nie tylko diagnoza, ale przede wszystkim wybór odpowiednich środków realizacji, wpisujących się w długoterminową wizję rozwoju miasta. Dlatego m.in. zaleca się przyjęcie planu mobilności uchwałą Rady Miasta oraz wcześniejsze zaangażowanie radnych w proces jego przygotowania. To zapewnia mandat legitymizujący do realizacji działań zapisanych w dokumencie. W czasie prac niezbędne jest zaangażowanie mieszkańców, którzy powinni się z planem utożsamiać, widzieć w nim pomysł na poprawę sytuacji w mieście i aktywnie brać udział we wdrażaniu rozwiązań – nie tylko w trakcie konsultacji społecznych, ale też warsztatów realizowanych na etapach planowania i projektowania rozwiązań oraz podczas realizacji zadań SUMP.

Źródło: materiały szkoleniowe projektu „Wsparcie zrównoważonej mobilności miejskiej”, https://plany.mobilnosci.pl/