Odpowiedź na kryzys

Zarząd naszego województwa z przyznanej nam kwoty 35 mln euro aż 29 mln euro przeznaczył na projekty znajdujące się na listach rezerwowych, czyli już przygotowane do realizacji i czekające na przyznanie dofinansowania – mówi Grzegorz Bartnik, zastępca dyrektora Departamentu Zarządzania RPO w UMWP.

REACT-EU to nowa inicjatywa Unii Europejskiej w ramach Funduszu Odbudowy (Next Generation EU). Jaki jest jej cel? 

Najprościej rzecz ujmując, REACT-EU to dodatkowe wsparcie finansowe uruchomione przez Unię Europejską, rozszerzające zakres dotychczasowych środków, które stanowiły początkową reakcję europejską na kryzys spowodowany pandemią COVID-19. Chcę jednak zaznaczyć, iż te dotychczasowe środki nie wiązały się z uzyskaniem dodatkowego wsparcia finansowego, a polegały w istocie na zapewnieniu państwom członkowskim Unii Europejskiej większej elastyczności we wdrażaniu programów operacyjnych – przede wszystkim w zakresie przesunięć niewykorzystanych pieniędzy. W ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2014-2020 (RPO WP) umożliwiło to odpowiednią reakcję na skutki kryzysu wywołanego przez pandemię, zwłaszcza w obszarze zdrowia publicznego i gospodarki.

Jeżeli chodzi natomiast o cel inicjatywy REACT-EU, to możemy go odczytać już z samej nazwy Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2020/2221 z 23 grudnia 2020 r., ustanawiającego te, jak wspomniałem, dodatkowe środki finansowe. Mianowicie celem jest zapewnienie pomocy na wspieranie kryzysowych działań naprawczych w kontekście pandemii COVID-19 i jej skutków społecznych oraz przygotowanie do ekologicznej i cyfrowej odbudowy gospodarki zwiększającej jej odporność.

Ponadto w przytoczonym akcie prawnym wskazano, że inicjatywa REACT-EU wspiera inwestycje wspierające świadczenia zdrowotne i usługi społeczne oraz mające na celu przeciwdziałanie zmianom klimatu. Zapewnia również wsparcie dla małych i średnich przedsiębiorstw, w szczególności w sektorach najbardziej dotkniętych pandemią COVID-19, takich jak turystyka i kultura. Umożliwia też realizację inwestycji przyczyniających się do transformacji ekologicznej i cyfrowej w gospodarce oraz utrzymanie miejsc pracy pracowników i osób samozatrudnionych.

Jaki jest budżet dla Polski i dla województwa podkarpackiego?  

Budżet dla Polski wynosi około 1,9 mld euro i jest to suma alokacji dla lat 2021-2022. Województwo podkarpackie otrzymało łącznie ponad 35 mln euro – w pierwszej transzy 24,6 mln euro, a w drugiej 10,6 mln euro. Komisja Europejska podzieliła bowiem zasoby REACT-EU na dwie części, aby należycie uwzględnić zmieniający się wpływ pandemii na gospodarkę i społeczeństwo.

Jaka instytucja jest odpowiedzialna za wdrażanie tej inicjatywy? 

Inicjatywa REACT-EU zwiększa budżety obecnie realizowanych programów polityki spójności. Na poziomie kraju środki te alokowane są w ramach krajowych programów operacyjnych i dystrybuowane przez zarządzające nimi instytucje. Na Podkarpaciu natomiast dodatkowe środki zostały przyznane na realizację RPO WP, wdrażanego przez Zarząd Województwa Podkarpackiego.

Na jakie projekty postawił region?

Zarząd naszego województwa wykazał się bardzo praktycznym podejściem. Z przyznanej nam kwoty 35 mln euro aż 29 mln euro przeznaczył na projekty znajdujące się na listach rezerwowych, czyli już przygotowane do realizacji i czekające na przyznanie dofinansowania. To przedsięwzięcia z zakresu e-usług w sektorze zdrowia (działanie 2.1 Podniesienie efektywności i dostępności e-usług) oraz wykorzystania odnawialnych źródeł energii (działanie 3.1 Rozwój OZE). Takie podejście istotnie przyspieszyło realizację ponad 50 potrzebnych inwestycji, w tym ok. 40 projektów, w których celem jest zwiększenie poziomu produkcji energii z odnawialnych źródeł energii, co przełoży się na obniżenie kosztów zakupu energii elektrycznej dla gospodarstw domowych i przedsiębiorstw. Finansowanie w ramach REACT-EU umożliwi również głęboką termomodernizację budynków Grupy Bieszczadzkiej GOPR. Zakres planowanej inwestycji obejmuje stacje ratownictwa górskiego w Ustrzykach Górnych oraz Cisnej, jak również stację centralną w Sanoku. Na ten cel przeznaczono ok. 3 mln euro.

Komisja podkreśla, że te pieniądze powinny być wydawane w sposób mniej biurokratyczny. Co to oznacza dla beneficjentów?  

W związku z tym, że dodatkowe środki z REACT-EU przyznano praktycznie w końcówce obowiązywania programu regionalnego (decyzja Komisji Europejskiej, na podstawie której otrzymaliśmy pierwszą transzę, została wydana 25 listopada 2021 r.), warunki ich wdrażania są bardziej elastyczne. To dobrze, że Komisja Europejska tak zdecydowała, bo niezwykle ważna w obecnej sytuacji społeczno-gospodarczej jest sprawna realizacja projektów, na które przeznacza się te środki.

Biorąc pod uwagę potrzeby i oczekiwania szybkiej realizacji inwestycji, Zarząd Województwa Podkarpackiego zdecydował o przyznaniu zaliczek na rzecz beneficjentów, którzy je realizują. Z pewnością korzystna jest także możliwość dofinansowania projektów na poziomie 100%. Należy tu jednak zastrzec, że nie będzie to dotyczyć projektów wybranych z list rezerwowych, czyli odnoszących się do e-usług w ochronie zdrowia oraz rozwoju odnawialnych źródeł energii. Należało bowiem zachować jednolity poziom wsparcia według zasad wcześniej przeprowadzonego konkursu.

Już po ustanowieniu inicjatywy REACT-EU wybuchł nowy kryzys w Europie związany z napaścią Rosji na Ukrainę. Wojna sprawiła, że z Ukrainy przyjechało do Polski wielu uchodźców. Czy REACT-EU objął także finansowanie potrzeb w tym zakresie?  

Beneficjenci realizujący projekty w ramach RPO WP od początku ataku Federacji Rosyjskiej na Ukrainę podjęli wyzwanie udzielenia pomocy uchodźcom. Warto tu wspomnieć o zaangażowaniu Caritas Archidiecezji Przemyskiej, Rzeszowskiej Agencji Rozwoju Regionalnego oraz Podkarpackiej Agencji Konsultingowo-Doradczej, które w ramach prowadzonych ośrodków wsparcia ekonomii społecznej uzyskały dodatkowe fundusze. Mogły je przeznaczyć na zakup produktów i usług od podmiotów ekonomii społecznej. Te zaś były przekazywane nieodpłatnie na rzecz instytucji, które niosły pomoc osobom przybyłym do Polski, a także przekazywały je bezpośrednio na terytorium Ukrainy. Wsparcie jest bardzo różnorodne. To np. zapewnienie noclegu dla uchodźców, organizacja zajęć edukacyjnych, sportowych i kulturalnych dla dzieci, a także usługi opiekuńcze, rehabilitacyjne, medyczne czy pomoc psychologiczna. Dotychczas na ten cel przeznaczono 2,5 mln zł z Europejskiego Funduszu Społecznego.

Zielone światło, które otrzymaliśmy w sprawie alokowania pieniędzy REACT-EU, również bardzo nam pomogło. Fundusze zostały skierowane na finansowanie pomocy i zapewnienie integracji uchodźcom. Zarząd przeznaczył ok. 2,8 mln euro na tworzenie mieszkań chronionych w czterech głównych miastach regionu, tj.: w Rzeszowie, Tarnobrzegu, Przemyślu i Krośnie. Będą mogli z nich korzystać obywatele Ukrainy, a jeśli nie będzie takiej potrzeby, można je będzie przeznaczyć na mieszkania chronione lub mieszkania wspomagane dla osób bądź rodzin zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym.

W kontekście wsparcia uchodźców warto również wspomnieć o zaplanowanym w tym roku projekcie polegającym na utworzeniu Podkarpackiego Centrum Integracji Cudzoziemców. Przedsięwzięcie realizowane jest w ramach RPO WP przez Wojewódzki Urząd Pracy w Rzeszowie, ale nie jest finansowane z REACT-EU. Polega na zapewnieniu opieki nad dziećmi oraz osobami starszymi, prowadzeniu kursów języka polskiego i zawodowych, a także przekazywaniu wiedzy o specyfice życia w Polsce.

Do kiedy pieniądze powinny być wydane i rozliczone?  

Końcowy termin kwalifikowalności wydatków niestety jest tożsamy z ogólnie obowiązującym dla obecnej perspektywy finansowej. A zatem finalna data poniesienia wydatków w realizowanych projektach to 31 grudnia 2023 r.

Rozmawiał Andrzej Szoszkiewicz