Dostępność to konieczność, nie mrzonka

28 czerwca 2025 r. wszedł w życie Polski Akt o Dostępności. Zobowiązuje on firmy do takiego dostosowania wybranych produktów i usług, aby mogły z nich korzystać wszystkie osoby, także te ze szczególnymi potrzebami. Dostępność to podstawowe prawo człowieka. A dla firm – szansa, której nie mogą przespać.

Polski Akt o Dostępności (PAD) to popularna nazwa ustawy z 26 kwietnia 2024 r. o zapewnianiu spełniania wymagań dostępności niektórych produktów i usług przez podmioty gospodarcze. Wprowadziła ona do krajowego prawa obowiązki wynikające z dyrektywy zwanej Europejskim Aktem o Dostępności (EEA). Jest to dalszy etap wyrównywania szans dla osób ze szczególnymi potrzebami.

Prawo do dostępności

Ta tematyka jest obecna w krajowych i międzynarodowych aktach prawnych już od lat 90. ubiegłego wieku. Kwestię dostępności poruszała uchwała Zgromadzenia Ogólnego Organizacji Narodów Zjednoczonych z 25 grudnia 1993 r. (rezolucja 48/96: Standardowe zasady wyrównywania szans osób niepełnosprawnych). W naszym ustawodawstwie tę normę przywołuje też Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Idea projektowania uniwersalnego (tworzenie produktów i usług dostępnych dla każdego) wyraźnie wybrzmiewa w ogłoszonej przez ONZ w 2006 r. Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych, ratyfikowanej przez Polskę w 2012 r.

O dostępności mówimy już nie tylko w kontekście osób z niepełnosprawnościami, lecz szerzej – mając na uwadze osoby ze szczególnymi potrzebami. Są to także seniorzy, kobiety w ciąży, pacjenci po operacjach, podróżujący z małymi dziećmi i in.

Osoba ze szczególnymi potrzebami
Ze względu na swoje cechy zewnętrzne lub wewnętrzne albo ze względu na okoliczności, w których się znajduje, musi podjąć dodatkowe działania lub zastosować dodatkowe środki w celu przezwyciężenia bariery, aby uczestniczyć w różnych sferach życia na zasadzie równości z innymi osobami[1].

Od 2019 r. dwie ustawy nakładają na podmioty publiczne obowiązek zapewnienia dostępności architektonicznej, informacyjno-komunikacyjnej i cyfrowej. Przedsiębiorcy i organizacje pozarządowe w wąskim zakresie musieli spełniać określone w tym prawie wymogi (tylko w sytuacji, gdy wykonywali zadania finansowane ze środków publicznych). Teraz firmy działające w określonych przez PAD obszarach dołączają do grona podmiotów, które muszą wytwarzać lub dostarczać dostępne produkty i usługi.

Przypomnijmy, że – niezależnie od krajowych przepisów – wymogi dostępności powinny spełniać produkty, które były wynikiem projektów zrealizowanych przy wsparciu z Funduszy Europejskich[2].

Czego dotyczy ustawa?

PAD ma zapewnić to, że powszechnie używane produkty i usługi będą dostępne dla wszystkich. Wprowadzane do obrotu od 28 czerwca – powinny być już dostosowane do wymagań ustawy. W przypadku producentów i usługodawców istotne jest to, by projektowali produkty i usługi w taki sposób, aby każdy mógł z nich skorzystać bez potrzeby pokonywania dodatkowych barier. Instrukcje muszą być zrozumiałe, a obsługa urządzeń łatwa dla każdego – bez względu na wiek czy niepełnosprawność.

Polski Akt o dostępności obejmuje m.in:

• komputery i ich systemy operacyjne
• terminale płatnicze, bankomaty, automaty biletowe
• urządzenia do odprawy i terminale informacyjne
• smartfony, tablety używane do usług telekomunikacyjnych lub medialnych
• czytniki e-booków
• usługi telekomunikacyjne i medialne (np. TV online)
• transport pasażerski (lotniczy, kolejowy, wodny, autobusowy), w tym dotyczące go strony internetowe, aplikacje mobilne (e-bilety)
• bankowość detaliczną
• sprzedaż e-booków
• sklepy internetowe.

Kogo zatem obowiązują nowe przepisy? Producenci, importerzy i dystrybutorzy muszą dbać o dostępność sprzedawanych przez siebie produktów. Usługodawcy są odpowiedzialni za to, by z usług z powyższego katalogu, mógł skorzystać każdy. Przejściowo z obowiązków nakładanych przez PAD są wyłączeni mikroprzedsiębiorcy.

Rynek pod nadzorem

PAD wskazuje organy, które będą pilnować, czy przedsiębiorcy zapewniają dostępność swoich produktów i usług. Cały system nadzoru w tym zakresie koordynuje Prezes Zarządu Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON). Prezes Urzędu Transportu Kolejowego nadzoruje usługi cyfrowe w transporcie kolejowym, Prezes Urzędu Komunikacji Elektronicznej – wszystkie produkty objęte ustawą, a także usługi telekomunikacyjne, dostępu do audiowizualnych usług medialnych czy rozpowszechniania książek elektronicznych. Tych instytucji jest jeszcze kilka. Sprawdź, kto jest właściwym organem w przypadku Twoich produktów i usług.

PFRON przedstawił wytyczne dla przedsiębiorców, które mają ich wesprzeć w realizacji obowiązków wynikających z ustawy. Dokument wymienia wymagania i prezentuje znane z praktyki rynkowej sposoby zapewniania dostępności produktów i usług. Autorzy zwracają jednak uwagę, że każdy podmiot gospodarczy ma możliwość samodzielnego wybrania rozwiązań najlepiej dopasowanych do swojej działalności. Ważne, by prowadziły one do spełnienia wymagań. PFRON zapowiada aktualizację wytycznych wraz z rozwojem wiedzy i nowych rozwiązań rynkowych sprzyjających wdrażaniu przepisów ustawy.

Czym jest dostępność produktów i usług?

Ustawa określa ogólne zasady dostępności, a także szczegółowe wytyczne, dopasowane do konkretnych rodzajów produktów i usług. Większość z nich nie ma charakteru technicznego. Opisują one raczej efekt, jaki ma być osiągnięty – chodzi o to, aby jak najwięcej osób mogło samodzielnie korzystać z produktów i usług. Takie podejście daje Ci swobodę wyboru rozwiązań – możesz wprowadzać innowacje i nowoczesne technologie, o ile zapewniają one dostępność.

Podstawą jest dobra informacja

Ustawa podkreśla, że dostępność zaczyna się od jasnych i zrozumiałych informacji o produktach i usługach. Dotyczy to m.in.:

• czytelnych informacji na opakowaniach (np. dostępnych dla wzroku, słuchu lub dotyku)
• zrozumiałych etykiet, ostrzeżeń i instrukcji (czytelna czcionka, kontrast, prosty język) – zarówno w formie papierowej, jak i cyfrowej
• zrozumiałego przekazu o działaniu produktu lub usługi, także w zakresie ich dostępności
• informacji o tym, czy miejsce świadczenia usługi jest fizycznie dostępne.

Dostępne produkty – co to znaczy?

Produkt dostępny dla każdego powinien:

• dać się obsłużyć za pomocą różnych zmysłów, nie tylko wzroku czy słuchu
• umożliwiać różne sposoby interakcji
• zapewniać wystarczająco dużo czasu na reakcję użytkownika
• dać się obsłużyć bez użycia siły czy skomplikowanych ruchów
• nie emitować błysków i migotania, które mogą być szkodliwe
• nie opierać się wyłącznie na biometrii, np. odcisku palca
• współpracować z technologiami wspierającymi, np. czytnikami ekranu, wzmacniaczami dźwięku.

Dostępne usługi – co to znaczy?

Usługi dostępne dla każdego to takie, które:

• są świadczone za pomocą dostępnych produktów, np. bankomatu, który spełnia wymagania dostępności
• zapewniają dostępność całego procesu, np. od przeglądania e-sklepu po dokonanie płatności
• mają strony internetowe zgodne z zasadami dostępności cyfrowej
• oferują pomoc techniczną i centra informacji dostępne dla wszystkich, np. helpdesk dostępny dla osób z niepełnosprawnościami.

Wykorzystaj szansę

Coraz więcej produktów i usług, zwłaszcza tych, od których zależy nasze codzienne funkcjonowanie, będzie spełniać wymagania dostępności. Umożliwiają one pełniejsze uczestnictwo w życiu społecznym i gospodarczym osobom ze szczególnymi potrzebami. Na upowszechnianiu dostępności zyskamy wszyscy, bo korzystanie z większej grupy produktów i usług będzie dla nas prostsze.

PAD obejmuje nie tylko konkretną grupę produktów i usług, ale także opakowań oraz instrukcji. Muszą one być dostępne dla każdego za pośrednictwem zmysłu wzroku, słuchu czy dotyku. Nie mniej podstawowe znaczenie ma język. Jako klienci używamy go po to, by móc skorzystać z urządzeń i usług. Jako producenci czy usługodawcy powinniśmy więc dawać maksymalnie zrozumiałe instrukcje i wskazówki. A także tworzyć dogodne sposoby i warunki korzystania z naszej oferty.

Przedsiębiorco, potraktuj PAD jako szansę na rozwój. Polski Akt o Dostępności znacząco poszerza Twój rynek. Ponadto dostosowanie produktów i usług do wymogów dostępności zwiększa reputację firmy. Dodatkowe koszty? Oczywiście są, ale możesz je zminimalizować, uwzględniając potrzeby różnych użytkowników już na wczesnym etapie projektowania. Chcesz się lepiej do tego przygotować? Skorzystaj z inicjatyw finansowanych z Funduszy Europejskich (zobacz: „Programy dla Ciebie”).

[1] W rozumieniu art. 2 pkt 3 ustawy z dnia 19 lipca 2019 r. o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami (Dz. U. z 2022 r. poz. 2240 oraz z 2024 r. poz. 731).
[2] Sprawdź Wytyczne dotyczące realizacji zasad równościowych w ramach funduszy unijnych na lata 2021-2027.

Opracował Jerzy Gontarz