Łamiemy stereotypy

Misją programu jest tworzenie miejsc, produktów i usług, z których mogą korzystać wszyscy obywatele bez względu na wiek czy sprawność – mówi Małgorzata Jarosińska-Jedynak, wiceminister w MFiPR.

Skąd wziął się pomysł uruchomienia programu Dostępność Plus? 

Opracowanie programu zrodziło się z potrzeby zmiany polityki publicznej na rzecz wspierania osób z niepełnosprawnościami. Postanowiliśmy wykorzystać szansę, jaką dają Fundusze Europejskie. Warto podkreślić, że program skierowaliśmy nie tylko do osób z niepełnosprawnościami. Przygotowaliśmy go również z myślą o tych, którzy mają czasowe problemy ze sprawnością czy poruszaniem się. To np. osoby po urazach, seniorzy, kobiety w ciąży, rodzice z małymi dziećmi w wózkach, podróżni z bagażem. To liczna grupa tzw. osób ze szczególnymi potrzebami. Misją programu jest bowiem tworzenie miejsc, produktów i usług, z których mogą korzystać wszyscy obywatele bez względu na wiek czy sprawność.

Jak program wpływa na postrzeganie osób z niepełnosprawnościami przez społeczeństwo?

Programem Dostępność Plus łamiemy stereotypy. Chcemy pokazać, że dostępność to nieodzowny element nowoczesnego społeczeństwa. Otwartego, wrażliwego, dbającego o wszystkich swoich obywateli. Te z pozoru łatwe, bo niewymagające inwestycji działania, są często najtrudniejsze do realizacji i najbardziej czasochłonne. Naszym zadaniem jest pokazanie osób ze szczególnymi potrzebami jako aktywnych, równoprawnych członków społeczeństwa z równym dostępem do wszystkich sfer życia.

Czy przez pięć lat realizacji programu zmieniły się oświata, system opieki zdrowotnej, kultura czy transport? 

Bilans pięciu lat programu to inwestycje o wartości 16,7 mld zł. Poprawiliśmy komfort i jakość codziennego życia wielu osób. Wzmocniliśmy ich samodzielność i aktywność zawodową. Z usług społecznych i zdrowotnych (np. opiekunki, asystenta, doradcy) skorzystało już 410 tys. osób. W szkoleniach uczestniczą nauczyciele i specjaliści wspomagający uczniów ze szczególnymi potrzebami edukacyjnymi. Mamy liczne inwestycje w transporcie publicznym polegające m.in. na wymianie taboru. Są też rozwiązania szyte na miarę, czyli np. usługi transportu indywidualnego, organizowanego przez samorząd. Sfinansowaliśmy je w prawie 180 gminach. Dzięki temu osoby starsze, chore i niepełnosprawne są przewożone specjalnie dostosowanymi pojazdami np. do lekarza, na zakupy czy umówione spotkanie.

Ważnym elementem są szkolenia pracowników transportu publicznego. Chcemy, by kierowcy, kasjerzy, konduktorzy, pracownicy stacji byli świadomi szczególnych potrzeb pasażerów i umieli na nie reagować. Opracowaliśmy też specjalny standard dostępności dla instytucji kultury. Audiodeskrypcja do przedstawień teatralnych, udźwiękowione opisy i audioprzewodniki w muzeach, tłumacz języka migowego w programach telewizyjnych i filmach – te rozwiązania likwidują bariery w dostępie do wydarzeń kulturalnych. Ważny jest także rozwój turystyki dostępnej. Udogodnienia wprowadzają coraz częściej parki krajobrazowe i narodowe oraz schroniska górskie. Oferowane są one również na szlakach turystycznych.

Co jest najtrudniejsze we wdrażaniu rozwiązań stawiających na dostępność? 

Niepokoją nas obserwacje naszych partnerów m.in. z Rady Dostępności. Szereg przepisów prawa i rozwiązań legislacyjnych nie jest przestrzeganych we właściwym stopniu. Część podmiotów publicznych nadal nie wyznaczyła koordynatora dostępności i nie zapewnia dostępności swojej strony internetowej.

Niektóre rozwiązania z zakresu dostępności nie spotkały się z takim zainteresowaniem, jakie przyjęto na etapie założeń. Przykładowo – w ciągu 2,5 roku funkcjonowania mechanizmu skargowego złożono zaledwie 55 skarg. Nie oznacza to, że jest tak dobrze. Raczej świadczy o niedostatecznej wiedzy o prawie do dostępności i możliwości skutecznego egzekwowania go przez osoby z niepełnosprawnościami.

Analizujemy, co wymaga przebudowania, i stopniowo przygotowujemy się do procesu nowelizacji ustawy o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami.

Spotyka się Pani z osobami o szczególnych potrzebach. Kontakt z nimi jest najlepszym źródłem wiedzy i inspiracją do opracowywania kolejnych udogodnień. Jakie w ostatnich latach powstały ciekawe usługi bądź produkty dla osób z niepełnosprawnościami? 

Do tej pory sfinansowaliśmy ponad 250 innowacji wspierających dostępność. W efekcie opracowano kilkaset innowacyjnych pomysłów i produktów. Niektóre z nich mają zasięg lokalny i stanowią rozwiązanie konkretnego problemu, określonej społeczności. Inne zaś mają szansę na opatentowanie i komercjalizację. Wśród nich są m.in. aplikacja ASISTO ułatwiająca osobom niewidomym samodzielne zakupy, wideoporadniki pokazujące, jak w szybki i tani sposób dostosować przestrzeń domową do potrzeb osób z niepełnosprawnością ruchową. To także model asystencji sądowej zapewnianej seniorom przez studentów prawa.

Zapraszam do zapoznania się z rozwiązaniami opracowanymi bądź realizowanymi przez naszych partnerów – sygnatariuszy Partnerstwa na rzecz dostępności. Są to często przedsiębiorcy, którzy wspierają osoby z niepełnosprawnościami w codziennym funkcjonowaniu.

Co zmieni wprowadzenie do polskiego porządku prawnego Europejskiego Aktu o Dostępności (EAA), czyli dyrektywy w sprawie wymagań dostępności produktów i usług? 

EAA to pierwsza tak kompleksowa regulacja unijna w dziedzinie dostępności. Nowe przepisy będą obowiązywać w Polsce od połowy 2025 r. Wymogami objęte zostaną m.in. komputery, smartfony, bankomaty, automaty biletowe, e-książki i terminale płatnicze. Także usługi: handlu elektronicznego, telekomunikacyjne, cyfrowe w transporcie pasażerskim oraz bankowości detalicznej. Oznacza to projektowanie lepszych rozwiązań dla konsumentów, wygodę i prostotę użytkowania produktów i usług cyfrowych niezbędnych w codziennym życiu.

Wiele przedsiębiorstw w Polsce już podąża za światowymi trendami i traktuje dostępność jako kluczowy element strategii i wizerunku firmy. Dla mniejszych przedsiębiorców wdrażanie dostępności będzie jednak całkowitą nowością. Zależy nam, aby firmy zaczęły postrzegać dostępność jako kluczowy element świadomego biznesu, w którym jest miejsce na dostrzeganie i dbanie o potrzeby każdego klienta.

Rozmawiała Agata Rokita