Myślimy o przyszłości

Polityka spójności odgrywa ważną rolę w budowaniu europejskiej tożsamości i jest najbardziej namacalnym wyrazem europejskiej solidarności – mówi Angela Martinez Sarasola, dyrektor Wydziału do spraw Polski w Dyrekcji Generalnej ds. Polityki Regionalnej i Miejskiej Komisji Europejskiej.

Jak ocenia Pani wykorzystanie Funduszy Europejskich na Podkarpaciu w latach 2014-2020?

Od przystąpienia Polski do Unii Europejskiej w 2004 r. Podkarpacie przeszło ogromną metamorfozę. Widać to w dynamicznym rozwoju województwa, które przyciąga przedsiębiorców i turystów. Pozytywny efekt europejskiej polityki spójności dostrzegalny jest również w tworzeniu nowych miejsc pracy. Według danych na 2020 r. liczbę miejsc pracy, utworzonych dzięki realizacji inwestycji współfinansowanych z budżetu UE, szacuje się na ponad 32 tys. Wpływ funduszy jest także widoczny w zmniejszaniu stopy bezrobocia dla osób w wieku 15+. W 2004 r. wynosiła ona dla Podkarpacia 15,1%, a w 2020 r. – 4,3%. Inwestycje w ramach polityki spójności stały się nie tylko siłą napędową transformacji gospodarczej, ale przede wszystkim przyczyniły się do polepszenia codziennego życia mieszkańców.

W jakich obszarach wyróżnił się region na tle innych polskich województw?

Podkarpackie, korzystając ze wsparcia Funduszy Europejskich, aktywnie wspiera innowacyjne projekty biznesowe, naukowo-badawcze oraz współpracę pomiędzy nauką i biznesem. Ma to odzwierciedlenie chociażby w utworzeniu Uniwersyteckiego Centrum Transferu Technologii. Region wyróżnia się też prężnie działającą Doliną Lotniczą i związaną z nią silną bazą uniwersytecką. Powiązane jest to oczywiście z jedną z inteligentnych specjalizacji województwa, jaką jest lotnictwo i kosmonautyka.

Czy spodziewa się Pani trudności z zamknięciem mijającej perspektywy w województwie podkarpackim?

Nie spodziewamy się trudności z rozliczeniem salda końcowego. Wdrażanie przebiega sprawnie i prawie 87% środków unijnych zostało już rozliczonych – pod tym względem Podkarpackie plasuje się w czołówce polskich regionów. Instytucja Zarządzająca w partnerstwie z Komisją Europejską na bieżąco reaguje na pojawiające się trudności, których w ostatnim czasie nie brakowało. Pomyślna realizacja programu jest przede wszystkim zasługą podkarpackich beneficjentów, którzy pokazali gotowość do przygotowania i realizacji cennych, a nierzadko trudnych projektów.

W perspektywie 2021-2027 znaczna część pieniędzy ma być przeznaczona na projekty wpisujące się w europejską strategię Zielonego Ładu oraz cyfryzację. Jak to się przekłada na programy regionalne? Jak to wygląda w odniesieniu do programu Fundusze Europejskie dla Podkarpacia 2021-2027?

Myśląc o przyszłości, trzeba wziąć pod uwagę, że oczywiste i „proste” projekty infrastrukturalne na Podkarpaciu już się kończą. Sieć dróg jest niemalże domknięta, infrastruktura wodno-ściekowa dostosowana do standardów unijnych, a podstawowe projekty edukacyjne, zdrowotne, rewitalizacyjne i kulturalne w większości są zakończone. Dlatego liczymy na nieszablonowe pomysły przyszłych beneficjentów. W końcu naszym wspólnym zadaniem jest realizacja ambitniejszych celów, związanych z transformacją ekologiczną i cyfrową oraz budowaniem odporności. Dlatego Podkarpacie na cele klimatyczne przeznaczy 27% programu, czyli ponad 600 mln euro. Z kolei na działania związane z cyfryzacją administracji i rozwojem umiejętności cyfrowych przypadnie ponad 66 mln euro.

Podkarpacie cały czas goni bogatsze regiony europejskie. Czy duża koncentracja na zielonych inwestycjach nie sprawi, że dynamika rozwoju osłabnie? Czy w innych regionach naszego kontynentu Europejski Zielony Ład postrzegany jest jako szansa czy zagrożenie?

Europejski Zielony Ład jest postrzegany zdecydowanie jako szansa, a nawet jako jedyna droga, którą możemy dzisiaj podążać. Zmiana klimatu i degradacja środowiska naturalnego stanowią egzystencjalne zagrożenie dla Europy i świata. Ostatnie wydarzenia związane z wojną na Ukrainie nie pozostawiają wątpliwości, że musimy znacznie przyspieszyć przejście do zasobooszczędnej gospodarki, gdzie efektywność energetyczna i sektor energii, bazujące w dużej mierze na źródłach odnawialnych, są absolutnym priorytetem. Technologie niskoemisyjne, a także zrównoważone produkty i usługi mają ogromny potencjał. Gospodarka o obiegu zamkniętym, czyli dążenie do ponownego wykorzystania wytwarzanych produktów, daje duże możliwości, jeśli chodzi o rozwój działalności gospodarczej i powstawanie miejsc pracy. Oczywiście transformacja nie dokonuje się z dnia na dzień i zmiana schematu działania może na początku sprawiać trudności. Dlatego angażujemy środki europejskie, by wspomogły ten proces. Zielony Ład to kluczowy element europejskiego budżetu. Przyszłe inwestycje w ramach polityki spójności będą miały na celu „uodpornienie” naszego społeczeństwa i naszej planety dzięki m.in. inwestycjom w energię ze źródeł odnawialnych, wspieranie produkcji czystych samochodów, zwiększenie efektywności energetycznej naszych domów i gospodarkę o obiegu zamkniętym.

Czy kryzys migracyjny związany z wybuchem wojny na Ukrainie zmienił podejście Komisji Europejskiej do dystrybucji pieniędzy w ramach polityki spójności?

Komisja Europejska natychmiast zareagowała na wybuch wojny na Ukrainie i przedstawiła szereg inicjatyw na rzecz uchodźców. W ramach unijnej polityki spójności powstały pakiety CARE oraz FAST-CARE. Zapewniają one pełną elastyczność w zakresie finansowania różnorakich środków wsparcia dla uchodźców w ramach Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR), Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS) i Europejskiego Funduszu Pomocy Najbardziej Potrzebującym (FEAD). Każdy z tych funduszy może teraz wspierać projekty, które zwykle byłyby finansowane z drugiego funduszu. Ustalono też nowy koszt jednostkowy na osobę: 100 euro tygodniowo, stosowany przez maksymalnie 13 tygodni, począwszy od dnia przybycia danej osoby do Unii. Ponadto kluczowe znaczenie ma Program Operacyjny Pomoc Żywnościowa 2014-2020, dzięki któremu Caritas oraz miejskie i gminne ośrodki pomocy społecznej zapewniają potrzebną żywność, odzież i podstawową pomoc materialną. Z unijnych funduszy pokryte mogą być wszelkie wydatki poniesione od rozpoczęcia wojny, czyli od 24 lutego 2022 r.

Województwo podkarpackie bezpośrednio graniczy z Ukrainą. Czy wyzwania finansowe z tym związane, w tym przede wszystkim przyjmowanie uchodźców, mają odzwierciedlenie w programie regionalnym?

Fundusze unijne na Podkarpaciu zostały przeznaczone zarówno na pomoc doraźną, udzielaną przez ośrodki wsparcia ekonomii społecznej, które w ramach tzw. mechanizmu zakupów interwencyjnych mogły kupować niezbędne artykuły, jak i na utworzenie mieszkań chronionych dla uchodźców z Ukrainy, edukację dzieci i młodzieży z Ukrainy, ich szkolenia zawodowe, naukę języka, integrację kobiet i młodych ludzi na rynku pracy, opiekę zdrowotną i opiekę nad dziećmi. Powstało również Podkarpackie Centrum Integracji Cudzoziemców w Wojewódzkim Urzędzie Pracy w Rzeszowie, udzielające kompleksowej informacji i wsparcia dla uchodźców. Co ważne, inwestycje ze wspomnianego pakietu CARE i FAST-CARE mogą być realizowane przy 100-procentowym finansowaniu z budżetu UE, bez wkładu własnego. Wariant ten jest niezwykle ważny dla beneficjentów, bo nie muszą się zadłużać. Do tej pory projekty zawsze wymagały średnio co najmniej 15% wkładu własnego. Dzięki nadzwyczajnej stopie dofinansowania Polska, która bardzo wspiera uchodźców z Ukrainy, może w całości i retrospektywnie otrzymać refundację tych wydatków.

Jak długo trwały negocjacje nowego programu Fundusze Europejskie dla Podkarpacia 2021-2027? Które tematy zajęły najwięcej czasu podczas uzgodnień z Komisją Europejską?

Rozmowa o kształcie nowych programów unijnych rozpoczęła się w marcu 2019 r., gdy przyjęte zostały tzw. Zalecenia Rady dla Polski, stanowiące mandat do negocjacji finansowania polityki spójności na lata 2021-2027. W lipcu 2022 r. wynegocjowana została z polskim rządem Umowa Partnerstwa, która jest kompleksową strategią wykorzystania Funduszy Europejskich w Polsce na lata 2021-2027. Wtedy też zaczęły się najintensywniejsze negocjacje z regionami. Na Podkarpaciu najwięcej czasu zajęło uzgodnienie inwestycji w zakresie bardziej ambitnego podejścia do instrumentów finansowych, zrównoważonego transportu, deinstytucjonalizacji, wsparcia dla placówek podstawowej opieki zdrowotnej (POZ) i ambulatoryjnej opieki zdrowotnej (AOS), a także spraw horyzontalnych, kluczowych dla Unii, czyli zapobieganie wszelkiej dyskryminacji.

Dlaczego w unijnym rozporządzeniu dla polityki spójności na lata 2021-2027 wzmocnione zostały zasady informowania opinii publicznej o projektach finansowanych z funduszy unijnych?

Polityka spójności to największa europejska polityka inwestycyjna, a Polska jest jej największym beneficjentem na lata 2014-2020 i pozostanie nim również w perspektywie 2021-2027. Odgrywa ważną rolę w budowaniu europejskiej tożsamości i jest najbardziej namacalnym wyrazem europejskiej solidarności. W ostatnich latach Komisja Europejska odnotowała bezprecedensowy wzrost rozprzestrzeniania się dezinformacji, który ostatecznie może powodować zagrożenie dla procesów demokratycznych i dóbr publicznych, takich jak zdrowie obywateli Unii, środowisko czy bezpieczeństwo. Tym samym dezinformacja stała się wyzwaniem, któremu należy przeciwdziałać. Dlatego unijne rozporządzenie wprowadza korektę finansową do 3% za brak rzetelnej informacji.

Rozmawiał Andrzej Szoszkiewicz