Skarb przeszłości i przyszłości

Dziedzictwo kulturowe to nie tylko ślad przeszłości, ale także fundament, na którym budujemy współczesną tożsamość i kulturę. Prof. Jan Pruszyński definiuje je jako „zasób rzeczy nieruchomych i ruchomych wraz ze związanymi z nim wartościami duchowymi, zjawiskami historycznymi i obyczajowymi, uznawanymi za podstawę ochrony prawnej dla dobra konkretnego społeczeństwa i jego rozwoju oraz dla przekazania ich następnym pokoleniom”.

Podkarpacie to region szczególnie zasobny w dobra kulturowe. Bogactwo zabytków materialnych, niematerialnych tradycji oraz dziedzictwa przyrodniczego czyni go unikalnym na mapie Polski. Odwiedzając ten region, możemy podziwiać monumentalne budowle takie jak zamki, klasztory czy pałace, ale również uczestniczyć w lokalnych obrzędach i tradycjach, które przetrwały dzięki wysiłkom wielu pokoleń. Zachowanie tego bogactwa wymaga jednak znacznych nakładów finansowych. Od 20 lat członkostwo Polski w Unii Europejskiej umożliwia przeprowadzenie licznych projektów, które chronią dziedzictwo kulturowe, czyniąc je dostępnym dla przyszłych pokoleń.

Fundusze Europejskie na straży tradycji

Ochrona dziedzictwa kulturowego stała się jednym z priorytetów finansowania z Funduszy Europejskich. Od 2004 r. na Podkarpaciu zrealizowano ponad 100 projektów, których celem była renowacja, odbudowa i rewitalizacja obiektów materialnego dziedzictwa kulturowego. Wartość 60 dużych projektów (każdy powyżej 2 mln zł) przekroczyła 540 mln zł, z czego 362 mln zł pochodziło z dofinansowania unijnego. To ogromny wkład w zachowanie i rozwój dziedzictwa kulturowego regionu.

Szczególną uwagę poświęcono obiektom umieszczonym na liście Pomników Historii – prestiżowego rejestru zabytków o wyjątkowym znaczeniu dla Polski. Fundusze Europejskie wsparły renowacje takich miejsc, jak: Zamek w Łańcucie, Twierdza Przemyśl czy klasztor o.o. Bernardynów w Leżajsku. Projekty te połączyły nowoczesne technologie z poszanowaniem historycznych wartości, co pozwoliło zarówno zachować zabytki, jaki i uczynić je atrakcyjnymi dla współczesnych turystów.

Łańcut: perła Podkarpacia

Zamek w Łańcucie to jedna z najpiękniejszych rezydencji arystokratycznych w Europie. W ramach projektów współfinansowanych przez Unię Europejską odrestaurowano m.in. łaźnie rzymskie, dawne oranżerie oraz utworzono Centrum Edukacji Tradycji im. Jana Potockiego. Wprowadzenie nowoczesnych technologii, takich jak multimedialne ekspozycje, umożliwiło zwiedzającym, zwłaszcza dzieciom, poznanie historii w atrakcyjny i niebanalny sposób. Całkowita wartość tych inwestycji przekroczyła 75 mln zł, z czego ponad 50 mln zł pochodziło z Funduszy Europejskich.

Przemyśl: twierdza historii

Przemyśl może poszczycić się dwoma Pomnikami Historii – zespołem staromiejskim oraz Twierdzą Przemyśl. Miasto otrzymało znaczące wsparcie na modernizację Zamku Kazimierzowskiego, rewitalizację Parku Miejskiego, budowę podziemnej trasy turystycznej oraz adaptację Twierdzy Przemyśl na potrzeby turystyki kulturowej. W Przemyślu pod kamienicami budowano obszerne piwnice. Połączone przejściami utworzyły systemy korytarzy. Ten potencjał turystyczny został zauważony i dobrze wykorzystany. W 2023 r. w odrestaurowanych wcześniej podziemiach otwarto wystawę „Złoty wiek miasta – jak Przemyśl stał się bogaty, piękny i sławny”. Trasa prowadzi od odnowionych piwnic pod budynkiem urzędu miasta, przez podziemia zabytkowego kolektora sanitarnego, a kończy się w piwnicach Muzeum Historii Miasta Przemyśla. Spacery labiryntem wąskich korytarzy, zbudowanym kilkaset lat temu, cieszą się dużym zainteresowaniem. Dzięki nim możemy zagłębić się w ukryty świat, gdzie czas się zatrzymał. Projekty opiewały łącznie na blisko 60 mln zł, z czego ponad 30 mln zł pochodziło z funduszy unijnych.

Leżajsk: duchowe centrum regionu

Klasztor o.o. Bernardynów w Leżajsku był pierwszym zabytkiem na Podkarpaciu wpisanym na listę Pomników Historii. Wsparcie Funduszy Europejskich umożliwiło rewaloryzację bazyliki, murów obronnych, baszt oraz Dworu Starościńskiego. Te inwestycje miały kluczowe znaczenie dla zachowania historycznego charakteru obiektu oraz poprawy jego dostępności dla zwiedzających. Kompleks, znany z pięknych organów i bogatej historii, stał się jeszcze bardziej atrakcyjny dla turystów i pielgrzymów, jednocześnie zachowując swoje sakralne i kulturowe znaczenie. Całkowita wartość tych projektów przekroczyła 41 mln zł, z czego 32 mln zł pochodziło z dotacji unijnych. Jeden z projektów, wart ponad 26 mln zł, jest drugą, najwyższą dotacją, na ochronę dziedzictwa kulturowego w regionie.

Bóbrka: kolebka przemysłu naftowego

Nie można zapomnieć o Muzeum Przemysłu Naftowego i Gazowniczego im. Ignacego Łukasiewicza w Bóbrce, które również znalazło się na liście Pomników Historii. Dzięki wsparciu z Funduszy Europejskich zrealizowano projekt „Rozbudowa i poprawa atrakcyjności muzeum w ramach ochrony dziedzictwa kulturowego regionu”. Prace obejmowały modernizację wystaw i przestrzeni edukacyjnych oraz rozbudowę infrastruktury turystycznej. Powstały ścieżki edukacyjne i udogodnienia dla odwiedzających. Wprowadzono nowoczesne technologie, w tym multimedialne prezentacje historii przemysłu naftowego i gazowniczego. Dzięki temu placówka pielęgnuje pamięć o pionierskich osiągnięciach Ignacego Łukasiewicza i przyciąga szeroką grupę zwiedzających – od pasjonatów historii, po rodziny z dziećmi. Muzeum podkreśla znaczenie Bóbrki jako miejsca narodzin przemysłu naftowego, co wzbogaca edukację historyczną oraz promocję regionu. Całkowita wartość projektu wyniosła ponad 2 mln zł, z czego prawie 1,4 mln zł stanowiło dofinansowanie unijne.

Projekty współfinansowane z Funduszy Europejskich umożliwiły zachowanie cennych zabytków. Przyczyniły się ponadto do rozwoju turystyki, edukacji i badań nad historią regionu. Co więcej, współpraca z naukowcami i specjalistami pozwoliła na lepsze dokumentowanie oraz przekazywanie wiedzy o dziedzictwie kulturowym, czyniąc je integralną częścią współczesnej tożsamości mieszkańców. Dzięki wsparciu unijnemu Podkarpacie może poszczycić się odnowionymi zabytkami i rosnącą rolą tradycji w życiu społeczności lokalnych. To wspólne działanie chroni przeszłość, rozwija teraźniejszość i buduje przyszłość.

Andrzej Szoszkiewicz