Szersza perspektywa

Długo staraliśmy się przekonać Komisję Europejską do zgody na wykorzystanie Funduszy Europejskich, przeznaczonych na ochronę bioróżnorodności, na budowę indywidualnych instalacji oczyszczania ścieków. Cieszymy się, że Komisja zaakceptowała nasze argumenty – mówi ANDRZEJ KULIG, dyrektor Departamentu Ochrony Środowiska Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podkarpackiego.

W tym roku podsumowujemy 20 lat naszego członkostwa w UE. Jak Pan ocenia rolę Funduszy Europejskich na ochronę środowiska w tym czasie?

To złożone zagadnienie, którego nie sposób teraz omówić w szczegółach. Powiem tak: na początku środowisko nie było głównym celem, na który przeznaczaliśmy Fundusze Europejskie, lecz stopniowo zyskiwało na znaczeniu. Skoncentrowaliśmy się przede wszystkim na budowie infrastruktury komunikacyjnej, aby region stał się bardziej dostępny i mógł szybciej się rozwijać. Z czasem aspekty środowiskowe zaczęły odgrywać bardzo istotną rolę w planowaniu i budowie dróg. Wzdłuż jezdni pojawiły się m.in. ekrany akustyczne, skuteczniejsze systemy gospodarowania wodami deszczowymi oraz przejścia dla zwierząt. Na Podkarpaciu możemy się szczycić znacznie większą niż w sąsiednich województwach liczbą takich przejść wzdłuż autostrady A4, a szczególnie drogi S19.

Ostatnia perspektywa 2014-2020 charakteryzowała się dynamicznym rozwojem fotowoltaiki, która stała się naszą specjalnością i znakiem rozpoznawczym. Przykładem sukcesu jest nagradzany projekt parasolowy „Wsparcie rozwoju OZE na terenie ROF”, realizowany na obszarze 12 gmin tworzących Rzeszowski Obszar Funkcjonalny, który uzyskał ponad 35,6 mln zł dofinansowania z UE. Dzięki tym środkom powstało 2,8 tys. instalacji fotowoltaicznych o łącznej mocy 8,32 MW.

Warto dodać, że rozwój fotowoltaiki odbywał się niestety bez krajowego planu. Zrobiliśmy bardzo dużo, ale gdyby ten rozwój był częścią większej strategii, moglibyśmy lepiej zaprojektować i wykorzystać moce, co zapewne ustabilizowałoby ceny energii.

Czy w tym czasie zmieniła się mentalność mieszkańców w podejściu do ochrony środowiska? Jeśli tak, to w jakich aspektach najbardziej?

Zauważamy zmianę mentalności zarówno wśród mieszkańców, jak i samorządów. Kiedy w 2018 r. rozpoczynaliśmy program wymiany źródeł ciepła w ramach RPO, zainteresowanie było znikome i nie wszystkie uprawnione gminy, gdzie występowały największe przekroczenia stężeń pyłów, przystąpiły do programu. W tym roku obserwujemy prawdziwy boom – liczba wniosków dotyczących termomodernizacji, w tym o wymianę kotłów, składanych w ramach Programu Czyste Powietrze jest znacznie większa niż w latach poprzednich. Ten sam trend dotyczy również gospodarki wodno-ściekowej. W latach 2014-2020, gdy uruchomiliśmy dotacje na budowę przydomowych oczyszczalni ścieków na obszarach Natura 2000, nie wszystkie gminy przystąpiły do projektów parasolowych, a alokacja środków nie została w pełni wykorzystana. Teraz spodziewamy się większego zainteresowania. W maju br. ogłoszony został nabór w ramach działania 2.8 Ochrona przyrody i różnorodności biologicznej. W wyniku tego konkursu udzielimy dotacji w wysokości 85% kosztów kwalifikowalnych dla jednostek samorządu terytorialnego – na budowę lokalnych systemów odprowadzania i oczyszczania ścieków, w tym budowę przydomowych oczyszczalni ścieków na obszarach cennych przyrodniczo.

Dodam, że długo staraliśmy się przekonać Komisję Europejską do zgody na wykorzystanie Funduszy Europejskich, przeznaczonych na ochronę bioróżnorodności, na budowę indywidualnych i grupowych instalacji zbierania i oczyszczania ścieków na terenach cennych przyrodniczo. To ważne, ponieważ tego typu obszary stanowią aż 52% powierzchni województwa. Cieszymy się, że Komisja zaakceptowała nasze argumenty.

Przejawem wzrostu troski o stan środowiska naturalnego jest rosnąca liczba interwencji mieszkańców w sprawie złej jakości powietrza, mimo że od dwóch lat normy nie zostały przekroczone. Mieszkańcy bardzo często zgłaszają również przekroczenia norm hałasu, zwłaszcza komunikacyjnego. To pozytywny sygnał, że zależy nam na lepszej jakości życia, na którą kluczowy wpływ ma stan środowiska naturalnego.

Czy Program Fundusze Europejskie dla Podkarpacia na lata 2021-2027 różni się od poprzedniego w kontekście finansowania ochrony środowiska?

Przede wszystkim podchodzimy do tego zagadnienia szerzej i w tym duchu zaprogramowaliśmy konkursy na dotacje. Rozszerzyliśmy źródła dofinansowania o preferencyjne pożyczki. Stawiamy na kompleksowe projekty, które obejmują budowę i rozbudowę instalacji do produkcji energii z odnawialnych źródeł wraz z przyłączami do sieci oraz magazyny energii działające na potrzeby tych źródeł OZE. Duży nacisk kładziemy również na ograniczenie zużycia energii. Umożliwiamy mieszkańcom terenów z zabudową rozproszoną rozwiązywanie problemów związanych z gospodarką wodno-ściekową. Wspieramy także najuboższą część ludności w zakresie głębokiej termomodernizacji. Dofinansowaniem objęte zostały działania związane z adaptacją do zmian klimatycznych, takie jak: budowa, przebudowa lub remont urządzeń wodnych i infrastruktury towarzyszącej, służące przeciwdziałaniu lub zmniejszeniu skutków powodzi błyskawicznych lub suszy oraz rozwijanie systemów ratownictwa.

Jak przyjmowane są instrumenty zwrotne, które coraz częściej zastępują dotacje?

Nie mamy na razie pełnego obrazu sytuacji, ponieważ w naszym regionie nie powstał jeszcze system udzielania preferencyjnych pożyczek na ten cel. W wyniku dwóch konkursów „Poprawa jakości powietrza – instrumenty finansowe” oraz „Odnawialne źródła energii – instrumenty finansowe” Bank Gospodarstwa Krajowego, do którego te konkursy były skierowane, rozpoczął realizację projektów poprzez utworzenie sieci partnerów finansowych. Udzielą oni preferencyjnych pożyczek zainteresowanym klientom indywidualnym, firmom, spółdzielniom i podmiotom publicznym. Z pożyczek będzie mogło korzystać grono odbiorców szersze niż w przypadku dotacji. Zakres projektów obejmuje: produkcję energii elektrycznej, cieplnej oraz wodoru niskoemisyjnego, modernizację oświetlenia ulicznego na energooszczędne, a także poprawę efektywności energetycznej budynków użyteczności publicznej i mieszkalnych.

W tym okresie finansowania w programie regionalnym pojawiły się pieniądze na magazyny energii. Jakie są tu preferencje?

Magazyny energii zwiększają niezawodność, efektywność i opłacalność systemów wykorzystujących źródła odnawialne, szczególnie fotowoltaikę. Udzielając dofinansowania na ten ważny cel, preferujemy instalacje fotowoltaiczne zintegrowane z magazynami energii. Skupiamy się na projektach, które wykazują najwyższą efektywność kosztową w powiązaniu z korzyściami ekologicznymi oraz na innowacyjnych rozwiązaniach innych niż elektrochemiczne.

Jakie korzyści przyniesie realizacja projektu „Podkarpackie – żyj i oddychaj” dla mieszkańców oraz Urzędu Marszałkowskiego?

Ten projekt poszerza nasze horyzonty. Po pierwsze, chcemy zmienić świadomość społeczną w zakresie dbałości o jakość powietrza, kierując działania nie tylko do mieszkańców, lecz także do samorządów na wszystkich szczeblach. Po drugie, idziemy dalej niż tylko promowanie wymiany pieców i termomodernizacji, koncentrując się na działaniach systemowych, których celem jest budowa modeli zarządzania energią zarówno w gospodarstwach domowych, jak i w gminach, powiatach oraz całym regionie. Systemowe podejście obejmuje takie aspekty, jak: pozyskiwanie energii, jej dystrybucja, magazynowanie oraz efektywność. Będziemy promować nowatorskie rozwiązania w tych obszarach, np. wykorzystanie bioodpadów do produkcji energii cieplnej i elektrycznej. W rezultacie środki przeznaczone na zakup nowych źródeł energii będą wydawane bardziej racjonalnie, a wykorzystanie energii stanie się bardziej efektywne. Wyższa świadomość społeczna i przejęcie zarządzania energią przez samorządy przyniosą korzyści finansowe, w tym stabilizację, a być może nawet obniżenie cen energii.

Rozmawiał Andrzej Szoszkiewicz