Sztuka postrzegania różnorodności

Zrównoważony rozwój, równość płci oraz równość szans i niedyskryminacja, w tym dostępność dla osób z niepełnosprawnościami – to zasady, które zostały zakotwiczone w aktach prawnych regulujących funkcjonowanie Unii.

Dewizą Unii Europejskiej jest bowiem in varietate concordia – jedność w różnorodności.

Zasady horyzontalne zostały sprecyzowane w Traktacie o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Zawarto je również w Karcie Praw Podstawowych UE, a konieczność ich przestrzegania wprowadzona została do projektów realizowanych z udziałem Funduszy Europejskich. Znalazło to odzwierciedlenie w tzw. rozporządzeniu ogólnym, wskazującym kierunki interwencji środków finansowych Unii. – Uwzględnienie w ramach projektów równego udziału tak kobiet, jak i mężczyzn czy też osób z niepełnosprawnościami powoduje, że osiągamy niespodziewany efekt społeczny w postaci wzrostu poziomu i potencjału kapitału społecznego. Zauważamy różnorodność, która wokół nas panuje: mniejszości narodowe czy osoby o odmiennych poglądach. Są to drobne kroki, ale uwzględniając skalę i zasięg unijnej interwencji, dają wymierny efekt, swoistą wartość dodaną – mówi Krzysztof Gutta, prezes EU-Consult, firmy ewaluacyjnej, która przeprowadziła badania ewaluacyjne dotyczące unijnych programów we wszystkich 16 województwach.

Kompleksowe badanie 

Zespół badawczy EU-Consult przez pół roku prowadził ewaluację zarówno Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2014-2020, jak i realizowanych projektów. – Badaliśmy zasady równości szans i niedyskryminacji, równości płci oraz zrównoważonego rozwoju. Ewaluacji poddano etap programowania wsparcia, wdrażania projektów, monitorowania i sprawozdawczości, ewaluacji, kontroli, prowadzonych działań informacyjno-promocyjnych, a także działalność gremiów partnerskich. Prześledziliśmy realizację Programu od 2014 r. do momentu podpisania umowy na przeprowadzenie badania, czyli niemal 6 lat – wyjaśnia Gutta.

Do badania zaproszono prawie 2 tys. beneficjentów i ok. 300 uczestników projektów. Wykonano wywiady pogłębione z 37 przedstawicielami instytucji odpowiedzialnych za realizację RPO WP i ekspertami środowiskowymi. Opracowano 12 studiów przypadków dotyczących wdrażania zasad horyzontalnych w projektach współfinansowanych ze środków Regionalnego Programu. 

Czas, w którym prowadzona była ewaluacja, przypadł na okres lockdownu zarządzonego na skutek pandemii wirusa SARS-CoV-2. Utrudnione było więc skontaktowanie się z przedstawicielami instytucji publicznych i prywatnych przedsiębiorstw. – Staraliśmy się wykorzystać zróżnicowane środki komunikacji, by dotrzeć do respondentów. Pomogło zarówno bogate doświadczenie ankieterów, moderatorów i członków zespołu badawczego, jak i posiadane oprogramowanie, umożliwiające prowadzenie badań z wykorzystaniem nowoczesnej technologii – tłumaczy prezes. 

Naczynia połączone 

Projekt oraz poszczególne jego etapy należy rozpatrywać jako system naczyń połączonych. Wszystkie jego elementy muszą być zatem przemyślane. Stąd duża rola profesjonalnego przygotowania wniosku uwzględniającego wyzwania i potrzeby. Ważna jest tu nie tylko diagnoza społeczno-gospodarcza, z której wynika potrzeba realizacji przedsięwzięcia, ale również znajomość zasad realizacji Programu. – Zdarza się, że wnioskodawcy mają bardzo dobre, nieoczywiste pomysły, które w nietuzinkowy sposób przyczyniają się np. do realizacji zasad horyzontalnych – dopowiada Gutta.

Beneficjenci wiedzę na temat zasad horyzontalnych uzyskują z dokumentacji konkursowej, aktów prawnych i wytycznych ministerialnych. Informacji udzielają im również pracownicy Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podkarpackiego, Wojewódzkiego Urzędu Pracy, Stowarzyszenia Rzeszowskiego Obszaru Funkcjonalnego i Punktu Informacyjnego Funduszy Europejskich. Co więcej, wsparcie to jest przez nich wysoko oceniane. To sygnał dla przedstawicieli Instytucji Zarządzającej RPO WP, że ich działania są potrzebne i skuteczne. – Działalność informacyjno-szkoleniowa w województwie podkarpackim jest dobrze prowadzona. Widać to zarówno w zagadnieniach poruszanych na szkoleniach, jak i w zaangażowaniu pracowników urzędu marszałkowskiego. Dzięki takiemu podejściu tego typu działania mogą być dużym wsparciem i przyczyniać się do przygotowania i złożenia wysokiej jakości wniosków o dofinansowanie – podkreśla Krzysztof Gutta.

Prezes EU-Consult akcentuje, że zasady horyzontalne powinny być brane pod uwagę już na etapie programowania, m.in. poprzez zaangażowanie partnerów społeczno-gospodarczych w proces przygotowań, ewaluacji, monitorowania czy działań informacyjno-promocyjnych. Zewnętrzni eksperci stają się bowiem wyrazicielami potrzeb małych społeczności.

Wnioski na przyszłość  

Cykliczna ewaluacja programów umożliwia nie tylko ocenę stanu przestrzegania zasad horyzontalnych, lecz także wyciągnięcie wniosków na przyszłość. W raporcie z ewaluacji wskazano, że problemem jest uwzględnienie w projektach infrastrukturalnych zasad równości szans i niedyskryminacji oraz równości płci. Ulokowanie zasad horyzontalnych w systemie prawnym wspólnoty powoduje, że przedsięwzięcia współfinansowane z Unii Europejskiej powinny odnosić się przynajmniej neutralnie do tych zasad. – W przypadku gospodarowania odpadami jest to trudniejsze niż w przypadku szkoleń albo aktywizacji zawodowej. W tym kontekście warto zadbać np. o zróżnicowanie płciowe w zespołach zarządzających projektami bądź zatrudnić osoby z niepełnosprawnościami – dodaje Gutta.

Wśród rekomendacji sporządzonych przez zespół ewaluacyjny jest dalsze prowadzenie działań szkoleniowych, skierowanych zarówno do wnioskodawców i beneficjentów, jak i przedstawicieli instytucji odpowiedzialnych za Program. – Na pracownikach instytucji wdrażających ciąży olbrzymia odpowiedzialność. Potrzebują oni wsparcia m.in. w zakresie interpretacji zmieniającego się prawa dotyczącego realizacji projektów wspieranych ze środków UE. Od jakości udzielonego im wsparcia zależy wiedza przekazywana wnioskodawcom i beneficjentom – podkreśla prezes Gutta. Nie należy zatem bagatelizować żadnego ogniwa wchodzącego w skład łańcucha systemu realizacji Programu.

Nowa perspektywa

W raporcie znajdziemy także wskazówki dotyczące rozwiązań, które należałoby wprowadzić w nowej perspektywie finansowej 2021-2027 w zakresie wdrażania zasad horyzontalnych. Rekomendacje powstały po analizie dostępnych projektów i aktów prawnych regulujących wdrażanie Funduszy Europejskich w przyszłości. Zakładają one położenie dużego nacisku na kwestie związane m.in. z gospodarką niskoemisyjną i gospodarką o obiegu zamkniętym przy założeniu, że 25% środków zostanie przeznaczonych na cele związane z klimatem. Europa będzie zatem promować czystą i sprawiedliwą transformację energetyki, zielone i niebieskie inwestycje, gospodarkę o obiegu zamkniętym. „Powyższe nakazuje przypuszczać, że w przyszłej perspektywie finansowej istotne znaczenie będzie przypisywane zasadzie zrównoważonego rozwoju” – czytamy w raporcie. Pojawiają się także zagadnienia dotyczące współpracy między regionami oraz zrównoważonego rozwóju obszarów miejskich. Jeśli chodzi o Europejski Fundusz Społeczny, to autorzy wskazują na walkę z ubóstwem oraz promowanie włączenia społecznego, jak też poprawę warunków zatrudnienia dla osób młodych.

Andrzej Szoszkiewicz

Raport „Ewaluacja realizacji zasad horyzontalnych przyjętych w ramach RPO WP 2014-2020” dostępny jest na stronie rpo.podkarpackie.pl w zakładce „Badania ewaluacyjne”.

Zobacz film o raporcie: