Tajemnice ukryte w zieleni

Arboretum w Bolestraszycach jest miejscem niezwykłym. W barwnym świecie roślin ukrywa skarby kultury. To tutaj historia doskonale wpisuje się w teraźniejszość, a turyści odwiedzający ogród – odpoczywając wśród zielni, sporo się mogą dowiedzieć.

Miejsce, gdzie dzieje się magia

Arboretum i Zakład Fizjografii powstały na terenie dawnego założenia dworsko-ogrodowego z XIX w. Kompleks zachwyca nie tylko kolekcjami roślin, ale także bogatym dziedzictwem kulturowym. Tutaj tworzył słynny polski malarz Piotr Michałowski. On też założył park, na którego bazie w 1975 r. utworzono Arboretum. Dziś ogród botaniczny oferuje m.in. kolekcję dendrologiczną roślin wodnych i bagiennych, szklarniowych, wrzosowatych oraz roślin „biblijnych” i użytkowych. Arboretum prowadzi działalność edukacyjną, muzealną, artystyczną i naukową. Dzięki funduszom unijnym wciąż poszerza swoją ofertę. Teraz w planach ma udostępnienie podziemnej trasy turystycznej.

Tajemnicze podziemia: historia zaklęta w murach fortalicjum

– Na terenie ogrodu zachowała się murowana kaplica, która była w przeszłości częścią tzw. fortalicjum. Pod nią istnieją mroczne korytarze, świadkowie burzliwej przeszłości tego regionu – tłumaczy Narcyz Piórecki, dyrektor Arboretum. – Zadaniem owego fortalicjum była ochrona właściciela i okolicznych mieszkańców. W jego skład wchodziły dwa budynki: pierwszy bronił bramy, drugi – donżon, czyli wieża obronna, usytuowana w środku wałów – był głównym miejscem oporu. Z czasem został przekształcony w kaplicę – opowiada dyrektor. Mury tej wieży pamiętają XVI w., a w ich wnętrzu odkryto fragmenty renesansowych malowideł, które dodają temu miejscu niezwykłego uroku. Zamurowane strzelnice przypominają, że kaplica nie zawsze pełniła funkcję sakralną. W XIX w. podczas wojny krymskiej została wykorzystana przez Austriaków jako element systemu obronnego. W tym czasie wybito otwory karabinowe, a wały wzmocniono. Jednak ostatecznie porzucono projekt, budując na sąsiednim wzgórzu fort XIII Twierdzy Przemyśl. Po interwencji wojskowej spadkobiercy pierwszego właściciela odzyskali budynek, a synowie Michałowskiego, restaurując kaplicę, nadali jej charakter neogotycki. Pod nią zachowało się pomieszczenie, które niegdyś było parterem. Pod nim z kolei znajdują się podziemia. Po wieloletnich pracach restauracyjnych, które uratowały mury przed zawaleniem, planowane jest stworzenie podziemnej trasy turystycznej o długości 63 m. – Tunel ewakuacyjny, dawne pomieszczenia obronne, a także ślady z czasów, gdy kaplica pełniła funkcje militarne, będą świadectwem burzliwych dziejów ziemi przemyskiej – mówi dyrektor Arboretum.

Dzięki funduszom unijnym powstaną dwa wejścia do podziemi i nowoczesny pawilon w formie altany. Zwiedzający przejdą przez kaplicę do podziemi, potem przez tunel, a następnie wyjdą na skarpę, skąd zejdą metalowymi schodami. Wszystko po to, by nie naruszać roślinności, która rośnie na tym obszarze. W projekcie uwzględniono również stworzenie nowych przestrzeni wystawienniczych liczących ok. 60 m kw. Podziemia staną się nie tylko atrakcją turystyczną, ale także przestrzenią edukacyjną i kulturalną. Realizacja projektu, zaplanowanego na lata 2025–2026, będzie kosztować ok. 3 mln zł.

Domy z kulturą: przestrzenie inspiracji i edukacji

Arboretum w Bolestraszycach to zarazem prężnie działające centrum kultury. Dzięki funduszom unijnym powstał wyjątkowy kompleks „Domy z kulturą”, który tworzą trzy odrestaurowane budynki. Każdy z nich ma swoją historię i specyficzny charakter, a teraz pełni rolę przestrzeni edukacyjnych, wystawienniczych i artystycznych.

Pierwsza do Arboretum trafiła w 1994 r. stodoła z Cieszanowa z przełomu XIX i XX w. Dzięki dofinansowaniu z Unii została przystosowana do funkcji wystawienniczych i dziś prezentowane są w niej profesjonalne wystawy sztuki. O jej uroku decyduje przestrzeń i światło, które wpada przez okna dachowe, co zapewnia odpowiednie warunki dla ekspozycji.

Kolejny nabytek to dom z Kalwarii Pacławskiej z 1880 r. Uratowany przed zniszczeniem, odrestaurowany i piękny – pełni funkcję muzeum multimedialnego, w którym prezentowane są filmy poświęcone przyrodzie Podkarpacia. Organizowane są tu konferencje, warsztaty fotograficzne i zajęcia plastyczne. Natomiast plebania z Jodłówki malowniczo wpisuje się w tradycyjne grządki i połacie irysów. Wzniesiona w 1922 r., z drewnianymi werandami i pięknymi piecami wewnątrz, jest klimatycznym miejscem prelekcji o tradycyjnym rzemiośle i przestrzenią warsztatową, w której historia spotyka się z nowoczesnością.

Projekt „Domy z kulturą” nie tylko chroni dziedzictwo kulturowe regionu, ale również wydłuża sezon turystyczny Arboretum. Dzięki ogrzewanym wnętrzom plebanii warsztaty, wystawy i konferencje organizowane są nawet w zimowe miesiące. Jak podkreśla dyrektor Arboretum, Narcyz Piórecki: – Edukacja i kultura to filary naszej działalności. Dzięki tym inwestycjom możemy oferować turystom coś więcej niż piękno natury – miejsca, które inspirują i uczą.

Misja Arboretum w Cisowej: ochrona przyrody w praktyce

Jednym z podstawowych zadań Arboretum jest ochrona zagrożonych gatunków. Temu dedykowany był także jeden z unijnych projektów. W Bolestraszycach brakuje na to miejsca, jest na szczęście oddział w Cisowej na Pogórzu Przemyskim. Na obszarze 283 ha, w otoczeniu naturalnych lasów bukowo-jodłowych prowadzone są działania sprzyjające zachowaniu i odtworzeniu rzadkich i zagrożonych gatunków roślin.

Znalazło się tu miejsce na tzw. ochronę gatunków in situ – czyli w ich naturalnym środowisku. Wśród nich są: wawrzynek wilczełyko, zimowit jesienny czy pierwiosnek lekarski, ale też np. ostrożeń siedmiogrodzki. Prowadzona jest tu również ochrona ex situ. Polega ona na przenoszeniu rzadkich gatunków z naturalnych stanowisk, gdzie były zagrożone wyginięciem, do specjalnie przygotowanych kolekcji zachowawczych. Poza tymi działaniami Arboretum tworzy też bank genów dla starych odmian jabłoni, gruszy czy derenia.

– Naszą misją jest zachowanie dla przyszłych pokoleń tego, co najcenniejsze. Dzięki wsparciu unijnemu możemy realizować projekty, które zmieniają oblicze regionu. Łączą historię, przyrodę i edukację w jedną, spójną całość – podkreśla Narcyz Piórecki.
Arboretum w Bolestraszycach to klejnot Podkarpacia. I miejsce, które inspiruje i zachwyca.

Barbara Kozłowska