Tradycja Karpat w nowoczesnym wydaniu

Karpaty to miejsce, gdzie przeszłość wciąż splata się z teraźniejszością, a dawne tradycje ożywają dzięki ludziom pełnym pasji. Projekt EtnoCarpathia jest opowieścią o odkrywaniu skarbów kulturowych polsko-słowackiego pogranicza. Potwierdza, że dobra współpraca i zaangażowanie mogą przekształcić dziedzictwo kulturowe w nowoczesny produkt turystyczny.

Pochwalić się przeszłością

Projekt zainicjowało Stowarzyszenie Euroregion Karpacki. Realizowany był w czasie, gdy „etno” stawało się coraz bardziej popularne. Organizatorzy podjęli się ambitnego zadania: odkrycia i udokumentowania kultury Karpat oraz jej promocji jako atrakcji turystycznej. Dzięki współpracy z Miejskim Domem Kultury we Vranowie nad Topľou oraz Muzeum Okręgowym w Rzeszowie udało się połączyć badania naukowe z działaniami edukacyjnymi i promocyjnymi.

Prace zaczęły się od badania dawnych zwyczajów, rzemiosła, strojów, a także kulinariów. Szczególną uwagę poświęcono grupom etnograficznym, takim jak: Bojkowie, Łemkowie, Pogórzanie czy Dolinianie, a po słowackiej stronie mieszkańcom Sarisa, Zemplina i Zamagury.

– Musieliśmy odpowiedzieć sobie na pytanie, które elementy kultury są nadal żywe, a które mogą zostać odtworzone – wspomina Barbara Inglot, dyrektor biura Stowarzyszenia.

Efektem pracy etnografów było nie tylko odkrycie materialnych śladów dawnych czasów, ale także tradycji inspirujących dla obecnych pokoleń. Okazało się, że wciąż są rękodzielnicy, którzy  chcą przekazać innym umiejętności związane ze swoim fachem. Zorganizowano więc warsztaty po obu stronach granicy. W Polsce uczestnicy uczyli się tworzenia tradycyjnej karpackiej biżuterii – krywulki. To kolorowe ozdoby na szyję wykonane z koralików. Podobne do nich są bojkowskie sylianki. Podczas innych zajęć zapoznawano się z technikami filcowania i haftu krzyżykowego. – W 2021 r. zorganizowaliśmy konkurs Carpathia EtnoDesign dla młodych twórców. Ich zadaniem było zaprojektowanie oryginalnego wzoru nawiązującego do tradycji pogranicza polsko-słowackiego. Zwycięską pracę wykorzystaliśmy w materiałach promocyjnych – wspomina Barbara Inglot. Na zakończenie projektu w Polańczyku odbyła się impreza Carpathia EtnoWeekend, podczas której prezentowano rzemiosło i rękodzieło, wystąpiły kapele oraz oferowano tradycyjne karpackie jadło. Cieszyła się tak wielkim zainteresowaniem, że w 2023 i 2024 r. urządzono jej kolejne edycje. Dzięki tego typu inicjatywom można poznać różne dialekty, legendy i bogatą sztukę ludową.

Współpraca transgraniczna i słowackie doświadczenia

Dom Kultury we Vranowie nad Topľou odegrał kluczową rolę po słowackiej stronie projektu. Skupiono się tam na odkrywaniu i dokumentowaniu elementów tradycyjnej kultury, takich jak: stroje ludowe, tańce, pieśni i przepisy kulinarne, ale też zabytków tej części Karpat. – Podczas warsztatów Słowacy uczyli się tradycyjnego rzemiosła oraz skutecznej promocji swoich wyrobów w mediach społecznościowych – wylicza Alfonz Kobielsky, dyrektor miejscowego domu kultury.  – Placówka organizuje wiele imprez kulturalnych – dodaje. W ramach projektu zorganizowano festiwal folkowy oraz EtnoWeekend wypełniony koncertami i prezentacją twórczości rękodzielników.

Pokłosiem projektu jest atrakcja turystyczna, która powstała na kanwie wydarzenia historycznego, jaką był ślub Elżbiety Batory. Uroczystość odbyła się we Vranowie 8 maja 1575 r. – W rocznicę wydarzeń można obejrzeć inscenizację w strojach z epoki i opowieść o życiu w XVI w. – opowiada Alfonz Kobielsky. Powstał też hologram przedstawiający znanego słowackiego etnografa Pavla Jozefa Šafárika. Postać pojawia się na scenie Domu Kultury i barwnie opowiada o historii regionu.

Turystyka kulturowa

Najważniejszym efektem projektu było stworzenie kompleksowej oferty turystycznej EtnoCarpathia. – Na bazie wykonanej inwentaryzacji opracowaliśmy trasy prowadzące przez najciekawsze miejsca polsko-słowackiego pogranicza – mówi Barbara Inglot.
– Uwzględniają one lokalne zabytki, tradycje kulinarne, a także unikalne elementy kultury materialnej i duchowej. Przygotowaliśmy oferty kilkudniowych wycieczek dla grup i rodzin. Na trasie znajdziemy niezwykle popularne miejsca, jak i te, do których przypadkowym turystom trudno byłoby trafić. Powstała też strona internetowa (https://etno.visitcarpathia.com/), która doskonale przygotowuje do takiej wyprawy – tłumaczy Barbara Inglot. – To propozycja dla osób zainteresowanych turystyką kulturową, które chcą poznać historię tego regionu – dodaje.

Pierwsi z opracowanych tras skorzystali dziennikarze i blogerzy, dla których zorganizowano wyjazd studyjny. Odwiedzili oni najciekawsze miejsca zaznaczone na mapie, a dzięki ich publikacjom efekty projektu dotarły do szerokiego grona odbiorców.

EtnoCarpathia to doskonały przykład na to, że współpraca międzynarodowa przynosi realne korzyści lokalnym społecznościom i regionowi. Niezwykle cenna okazuje się ponadto możliwość komercjalizacji produktu turystycznego, który powstał. Dla Stowarzyszenia Euroregion Karpacki transgraniczny wymiar projektów jest bardzo ważny. – Od Słowaków dzieli nas niewielka odległość, a jednak słabo znamy ich historię – mówi Barbara Inglot. – Dla odwiedzających to okazja , by nie tylko poznać kulturę tego niezwykłego regionu, ale także doświadczyć jej w sposób, który na długo pozostanie w pamięci. Realizując projekt ProCarpathia, chcieliśmy zachęcić potencjalnych turystów do poznawania przeszłości obszaru, gdzie ścierały się różne tradycje, kultury i wierzenia. Odkrywanie historii sprawia, że granice znikają, a my stajemy się jedną karpacką rodziną – podsumowuje Barbara Inglot.

Barbara Kozłowska