Współpraca bez granic

Karpaty Wschodnie to kraina bogata pod względem kulturowym i przyrodniczym, ale wciąż nieodkryta. Żyją tu ludzie otwarci i gościnni, którzy chcą się pochwalić swoją przeszłością. Jak Euroregion Karpacki wykorzystuje swój potencjał, by łączyć partnerów w sposób, który sprzyja wzajemnej współpracy? O projektach transgranicznych, które zmieniły oblicze pogranicza, wzmocniły promocję i rozwój gospodarczy opowiada Dawid Lasek, prezes Stowarzyszenia Euroregion Karpacki.

Czym jest Euroregion Karpacki?
Euroregion Karpacki powstał 14 lutego 1993 r. i początkowo miał charakter organizacji politycznej. Dziś to stowarzyszenie, którego celem jest tworzenie wspólnej przestrzeni społeczno-gospodarczej w Karpatach, aby lepiej wykorzystać swój potencjał. Naszą rolą jest łączenie partnerów w sposób, który sprzyja owocnej współpracy.

Euroregion obejmuje tereny  przygraniczne pięciu państw: Polski, Słowacji, Węgier, Rumunii i Ukrainy. Geograficznie jest to największy tego typu obszar w Europie – 156 tys. km kw. Formalnie Euroregion działa jako Stowarzyszenie Euroregion Karpacki z siedzibą w Rzeszowie, które zrzesza samorządy z Polski i Słowacji. Naszym celem jest poszerzenie tej struktury na całe Karpaty i włączenie samorządów z Węgier, Rumunii i Ukrainy, a w przyszłości również z Czech i Serbii.

Chcemy, aby Euroregion w najbliższych latach stał się podstawową platformą współpracy w Karpatach. Mam na myśli zarówno współpracę transgraniczną, jak i międzynarodową, na przykład polsko-słowacką, ale też polsko-rumuńską. Zależy nam, aby Euroregion stał się przestrzenią, gdzie różni partnerzy mogą się poznać, a potem realizować wspólne przedsięwzięcia.

W 2000 r. powstało Stowarzyszenie Euroregion Karpacki Polska. Jaka jest jego rola?

Początkowo Euroregion był raczej wirtualną, polityczną strukturą. Brakowało instytucji, która mogłaby zarządzać funduszami unijnymi i realizować projekty współpracy transgranicznej. Aby to zmienić, w 2000 r. powołano Stowarzyszenie Euroregion Karpacki, które skupiało tylko polskie samorządy. Dwa lata temu zmieniliśmy statut, aby stać się transgranicznym podmiotem prawnym. Obecnie mamy ponad 60 samorządów z Polski i 20 ze Słowacji, w tym województwo podkarpackie i kraj preszowski. Systematycznie rośnie liczba naszych członków.

Realizowana przez nas strategia zmierza do tego, aby Stowarzyszenie stało się największą platformą współpracy w Karpatach. Z jednej strony organizujemy Karpaty oddolnie, z drugiej – chcemy być aktywni na poziomie politycznym. Próbujemy stworzyć grupę lobbingową, która będzie reprezentować samorządy i społeczności karpackie. Dzięki temu nasz głos stanie się bardziej słyszalny w Warszawie, Bratysławie, Budapeszcie, a z czasem może nawet w Brukseli.

Czy wśród celów Stowarzyszenia Euroregion Karpacki jest także wspólne rozwiązywanie problemów?

Oczywiście, choć problemy te są bardzo różnorodne. Karpaty to jeden z najmniej rozwiniętych obszarów w Europie. Widzę to podczas podróży i rozmów z innymi członkami Euroregionu. Dodatkowo Komisja Europejska nie uwzględniła  nas w żadnym dedykowanym programie ani strategii makroregionalnej.

Mimo wieloletnich prób stworzenia Strategii Karpackiej, dziś uważam, że dla przyszłości Karpat ważniejsze są struktury i mechanizmy współpracy, które tworzymy oddolnie. Łączymy samorządy, biznes i organizacje pozarządowe, realizujemy też projekty kulturalne. W ostatnich latach rozwijamy markę „Carpathia”, która jest najważniejszym, opartym na szwajcarskich doświadczeniach, flagowym projektem Euroregionu. To ona w przyszłości ma promować Karpaty jako globalną destynację turystyczną i gospodarczą. Widzimy, że samorządy są coraz bardziej otwarte na praktyczną współpracę, co daje nadzieję na dalszy rozwój regionu.

W ostatnim czasie zaczęliśmy tworzyć transgraniczne obszary funkcjonalne (TOF). Na granicy polsko-słowackiej powołaliśmy dwa takie obszary. Pierwszy to TOF Kremenaros, który obejmuje powiaty sanocki, leski i bieszczadzki oraz Medzilaborce, Humenne i Snina. W skład drugiego TOF Beskid Niski weszły powiaty krośnieński, jasielski i gorlicki po naszej stronie oraz Bardejow, Svidnik i Stropkow po słowackiej. Będziemy tworzyć strategie rozwoju dla tych obszarów i definiować cele rozwojowe, tak jakby zniknęły granice. Jednym z konkretnych rozwiązań, nad którym chcemy pracować, będzie m.in. pomysł Carpathia Museum Pass, czyli jeden produkt turystyczny łączący np. Muzeum Warhola w Medzilaborcach z Muzeum Historycznym w Sanoku i innymi muzeami w tym regionie. Kolejnym wspólnym projektem, który zaczynamy realizować, jest budowa tras rowerowych przecinających swobodnie granice.

Z jakich funduszy unijnych korzysta Euroregion Karpacki?
Zarządzamy Funduszem Małych Projektów (FMP) w programie Interreg Polska–Słowacja 2021-2027. Możemy dofinansowywać projekty związane z turystyką i dziedzictwem kulturowym do wysokości 100 tys. euro. Beneficjentami mogą być samorządy, organizacje pozarządowe, parki narodowe i krajobrazowe, instytucje kultury, lokalne grupy działania, a także związki wyznaniowe. Warunkiem jest współpraca z partnerem po stronie słowackiej, którego pomagamy znaleźć. Po wielu latach powraca fundusz na Ukrainę. Euroregion jest operatorem FMP dla całego obszaru Programu Interreg NEXT Polska–Ukraina. W przyszłym roku otwieramy pierwszy nabór.

Co jest najważniejsze, jeśli chodzi o współpracę między partnerami w projektach? Jak ją zaplanować?

Kluczowe jest znalezienie odpowiedniego partnera. To właśnie jedna z ról Euroregionu – pomagamy w nawiązywaniu współpracy, niezależnie od tego, czy dotyczy ona biznesu, kultury czy edukacji. Równie ważne jest przygotowanie projektu zgodnego z zasadami programu, co również wspieramy. Dzięki temu od początku istnienia Euroregionu zrealizowano setki projektów, które w widoczny sposób zmieniły oblicze pogranicza, wzmacniając współpracę, wspólną promocję i rozwój gospodarczy.

Jak się powinna rozwijać współpraca między partnerami, aby projekty przynosiły oczekiwane efekty? Jakich błędów unikać?

Przede wszystkim sam pomysł musi mieć sens. W przeszłości zdarzały się projekty, które sztucznie łączyły różne działania, np. remont dzwonnicy po polskiej stronie z budową podjazdu dla straży pożarnej w Słowacji. Takie projekty nie przynoszą trwałych korzyści w postaci dalszej współpracy. Dziś najlepsze projekty to te, które są od początku do końca transgraniczne. Muszą opierać się na wspólnej wizji i tematyce, np. promowaniu zamków po obu stronach granicy czy rozwoju tras turystycznych. Kluczowe są również techniczne aspekty, takie jak dobrze napisany wniosek, poprawnie skonstruowany budżet oraz doświadczony zespół. Pamiętajmy, że projekty są refundowane, a więc trzeba mieć pieniądze na wkład własny. To premiuje samorządy, które mają na to fundusze zabezpieczone w budżecie. Niestety, organizacje pozarządowe są w trochę gorszej sytuacji.

Nam, jako Stowarzyszeniu Euroregion Karpacki, ogromnie zależy też na tym, żeby działania zrealizowane w ramach projektu przyczyniały się do rozwoju marki karpackiej. Chodzi również o to, by projekt, który wspólnie stworzyli partnerzy po obu stronach granicy, miał szansę na komercjalizację w późniejszym terminie.

Co kryje się pod pojęciem Euroregionalnego Systemu Współpracy?

To system sieciowy, który łączy samorządy, instytucje publiczne oraz podmioty prywatne. Stawiamy na współpracę w ramach lokalnych ekosystemów gospodarczych, gdzie samorządy odgrywają kluczową rolę, tworząc warunki do rozwoju. Szybki dostęp do informacji i koordynacja działań to największe korzyści wynikające z członkostwa w Stowarzyszeniu. Euroregion powinien być postrzegany jak sieć współpracy różnych podmiotów w Karpatach. Chodzi o takie działanie, które skutecznie łączy partnerów, by pracowali na bieżąco, nie tylko od projektu do projektu. Mam na myśli to, że jeżeli na drewnianych kościołach i cerkwiach, które są bogactwem regionu, wiszą kłódki, to turyści nie będą się tu czuli dobrze. Region nie będzie się turystycznie rozwijał. Trzeba poszukiwać rozwiązań, staną się trwałe i opłacalne dla wszystkich.

Jak utrzymywać relacje z partnerami po zrealizowaniu projektu?

Dla nas najważniejsze jest utrzymanie dobrych relacji z władzami samorządowymi, bo od nich wiele zależy. Pierwsza rzecz to zrozumienie potrzeb samorządów, aby wspólnie realizować inicjatywy. Ich poparcie jest bardzo ważne. Dążymy do tego, by samorządy delegowały konkretną osobę do współpracy z Euroregionem. Dziś jednym mailem możemy poinformować wszystkich o planowanych wydarzeniach takich jak targi czy konferencje, możemy organizować grupy projektowe czy tematyczne. Taki system umożliwia sprawną wymianę informacji i realizację projektów, wymianę doświadczeń.

Samorządy członkowskie tworzą fundament Euroregionu. Cieszy nas wzrost świadomości „sytuacyjnej” oraz zaangażowanie samorządowych liderów. Euroregion w rzeczy samej to zinstytucjonalizowana wielka idea, która także buduje zaufanie i tak potrzebną dzisiaj karpacką solidarność. „Cierpliwy jest lepszy niż mocny” to motto Euroregionu. Dzięki niemu jesteśmy coraz silniejsi i skuteczniejsi. Przyszłość należy do nas!

Barbara Kozłowska