Europejski standard

Przeprowadzona ewaluacja pokazała, że w ramach RPO WP wytyczne dla instytucji zarządzających i wdrażających fundusze unijne są przestrzegane i nie zauważono odstępstw od ich stosowania – mówi Tomasz Zieliński, zastępca dyrektora w Departamencie Zarządzania RPO w UMWP.

Unia Europejska wymaga, aby projekty realizowane z udziałem Funduszy Europejskich były zgodne z tzw. politykami horyzontalnymi, czyli celami strategicznymi i priorytetami rozwojowymi określonymi w strategii Europa 2020. Są to: zrównoważony rozwój, równość szans i niedyskryminacja oraz równość płci. Na ile rozumieją tę tematykę beneficjenci?

Beneficjenci z coraz większą uwagą i zrozumieniem podchodzą do tej tematyki. Jako Instytucja Zarządzająca mamy świadomość, że przestrzeganie tych celów i priorytetów ma pozytywny wpływ na rozwój społeczny i gospodarczy regionu. Powinniśmy więc czynić starania mające na celu podniesienie świadomości, zarówno u naszych pracowników, jak i beneficjentów Programu, na temat tego, jak ważne są te zasady. Dlatego problematyka zasad horyzontalnych poruszana była m.in. na licznych szkoleniach (np. w kontekście kryteriów wyboru projektów), spotkaniach informacyjnych, w publikacjach i serwisie internetowym RPO WP. Do końca 2019 r. odbyło się ponad 190 wydarzeń, w tym: 5 konferencji, 78 spotkań informacyjnych i 110 szkoleń.

Czy przeprowadzili Państwo ewaluację pod kątem przestrzegania zasad horyzontalnych?  

Tak, zleciliśmy takie badanie. W otrzymanym raporcie „Ewaluacja realizacji zasad horyzontalnych przyjętych w ramach RPO WP 2014-2020” stwierdzono, że przeważająca większość beneficjentów pozytywnie ocenia dostępność informacji na temat zasad horyzontalnych w stosunku do potrzeb związanych z realizacją projektu. Dostrzeżona została przydatność szkoleń i spotkań informacyjnych. Pomocnymi źródłami informacji – w opinii beneficjentów – okazały się dokumentacja konkursowa, spotkania informacyjne, strona internetowa, jak również szkolenia, w których chętnie uczestniczyli. Wraz z każdą perspektywą finansową jakość wniosków o dofinansowanie ulega poprawie. Beneficjenci mają świadomość, jak ważne są zasady horyzontalne oraz konieczność ich stosowania w projektach.

A z czym beneficjenci mają największy problem?  

Niejednokrotnie powielane są standardowe zapisy niedopasowane do specyfiki projektów. Można wnioskować, że beneficjenci mają problem z przełożeniem idei zasad na warunki projektowe i zastosowaniem ich w praktyce, przy pełnej świadomości ich wagi i doniosłości. Zapisy w dokumentacji konkursowej mają wymiar deklaratywny, trudny do zweryfikowania.

Która zasada sprawia najwięcej trudności?  

Najbardziej zauważalne jest niezrozumienie zasady zrównoważonego rozwoju, która postrzegana jest przez beneficjentów wąsko, tylko przez aspekt środowiskowy. A należy rozumieć to szeroko, czyli jako rozwój społeczny i gospodarczy, który nie może pozostawać w konflikcie z interesami ochrony środowiska i ładu przestrzennego. Problematyczne jest także stosowanie zasady równości szans kobiet i mężczyzn, zwłaszcza w projektach finansowanych z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego.

W jakich przypadkach wniosek może zostać odrzucony?  

Odniesienie się do zasad horyzontalnych jest obligatoryjnym elementem dokumentacji konkursowej i weryfikowane jest na etapie oceny merytorycznej. Jeśli zasady horyzontalne nie będą uwzględnione we wniosku o dofinansowanie, dany wnioskodawca jest odrzucany z dalszego procedowania.

W sytuacji wystąpienia niejasności interpretacyjnych w zakresie zapisów dotyczących zasad horyzontalnych wnioskodawca może zostać wezwany do złożenia wyjaśnień. Przy czym odrzucenie wniosku o dofinansowanie z dalszego procedowania ze względu na niespełnianie zasad horyzontalnych ma charakter incydentalny. Możemy więc stwierdzić, że system oceny i wyboru wniosków o dofinansowanie jest tak skonstruowany, że pozwala na wybór wniosków w najpełniejszym stopniu odnoszących się do zasad horyzontalnych. 

Czy na etapie realizacji projektów zdarzały się przypadki nieprzestrzegania tych zasad?  

W ramach dotychczas przeprowadzanych kontroli nie odnotowano nieprawidłowości w przestrzeganiu zasad horyzontalnych, a więc nie było przypadków nieuznania pewnych wydatków za kwalifikowalne. Zauważyliśmy natomiast uchybienia wymagające wprowadzenia określonych modyfikacji, które w końcowym efekcie przekładały się na podniesienie jakości i dostępności całego projektu.

Czy beneficjenci korzystają z tzw. mechanizmu racjonalnych usprawnień?  

Może przypomnę, że chodzi o możliwość wprowadzenia nowych rozwiązań na etapie realizacji, które nie były uwzględnione w dokumentacji projektowej, np. gdy w projekcie będzie uczestniczyć lub zostanie zatrudniona osoba potrzebująca konkretnego rodzaju wsparcia. Zastosowane rozwiązanie pomaga dobrać zarówno skalę rozwiązań, jak i rodzaj ułatwień, do potrzeb konkretnych osób, co pozytywnie wpływa na stosowanie zasady równości szans i niedyskryminacji, w tym dostępności dla osób z niepełnosprawnościami.

Tylko 5% beneficjentów skorzystało z tej możliwości, głównie przy okazji projektów szkoleniowych dotyczących adaptacji pomieszczeń czy finansowania transportu dla uczestników projektów. Potencjał jest więc niewykorzystany, dlatego w przyszłości należałoby przeprowadzić akcję informacyjną wśród beneficjentów, by zachęcić ich do korzystania z usprawnień „szytych na miarę”. 

Jednym z punktów ewaluacji była analiza możliwości potencjalnej dyskryminacji osób o nieheteronormatywnej orientacji seksualnej. Czy w tym zakresie wykryte zostały nieprawidłowości? 

Szczegółowej analizie poddaliśmy przestrzeganie wytycznych w zakresie realizacji zasady równości szans i niedyskryminacji, w tym dostępności dla osób z niepełnosprawnościami oraz zasady równości szans kobiet i mężczyzn. Przeprowadzona ewaluacja pokazała, że w ramach RPO WP wytyczne dla instytucji zarządzających i wdrażających fundusze unijne są przestrzegane i nie zauważono odstępstw od ich stosowania. Nie ma zatem ryzyka wykluczenia jakiejkolwiek grupy, w tym mniejszości seksualnych, z możliwości uczestnictwa w projektach bądź korzystania z produktów powstałych w ramach realizowanych projektów.

Jakie rysują się na przyszłość wnioski związane z wdrażaniem zasad horyzontalnych dla Instytucji Zarządzającej RPO WP? 

Wydaje się, iż – nawiązując do tego, co powiedziałem wcześniej – priorytetem pozostaje systematyczne poszerzanie wiedzy wśród beneficjentów i wnioskodawców. Będziemy zatem kontynuować skuteczne dotychczasowe rozwiązania, by dotrzeć z informacją do jak najszerszego grona odbiorców. Chodzi m.in. o szkolenia w formie warsztatów nakierowanych na praktyczne aspekty wdrażania zasad, których wykładowcami mogą być np. przedstawiciele organizacji pozarządowych działających w tych obszarach. Ważną rolę odgrywa też współpraca pomiędzy wnioskodawcami a pracownikami instytucji, udzielającymi wyczerpujących informacji i wyjaśnień w zakresie uwzględnienia zasad horyzontalnych w projektach. I wreszcie publikacja materiałów, w których zapisy dokumentacji konkursowej są uszczegóławiane w jasny i przystępny sposób, by pokazać, jak należy realizować zasady horyzontalne.

Wysiłki Instytucji Zarządzającej powinny zatem skupiać się na działalności propagatorskiej i szkoleniowej, ze szczególnym uwzględnieniem jej praktycznego aspektu. Obligatoryjne uwzględnienie bloku dotyczącego praktycznego zastosowania zasad horyzontalnych w projektach w agendzie szkoleń dla beneficjentów, szkolenia dla pracowników Instytucji Zarządzającej i Instytucji Pośredniczących, a także dla ekspertów biorących udział w pracach Komisji Oceny Projektów to działania, które powinny sprzyjać pełniejszemu wdrażaniu zasad horyzontalnych w projektach przyjętych do dofinansowania w przyszłości.

Rozmawiał Andrzej Szoszkiewicz