Europejski Zielony Ład

Naukowcy nie pozostawiają wątpliwości – zmiany klimatyczne spowodowane działalnością człowieka zagrażają istnieniu nie tylko milionów gatunków roślin i zwierząt, ale sprawiają, że życie ludzi na coraz większych obszarach globu staje się trudniejsze.

Europejski Zielony Ład jest odpowiedzią na te zagrożenia, a jego celem jest przekształcenie Unii Europejskiej w pierwszy na świecie obszar neutralny klimatycznie.

Dlaczego powstał Zielony Ład? 

Rekordowe temperatury, susze, gwałtowne i obfite opady występowały na Ziemi zawsze, lecz nigdy w takim natężeniu. Badania naukowe i wysuwane na ich podstawie prognozy pokazują, że globalne ocieplenie ze wszystkimi następstwami wkroczyło w decydującą fazę. Tylko szybkie działania mogą zapobiec katastrofie. W oświadczeniu podpisanym przez uczestników tegorocznego Szczytu Noblowskiego czytamy: „Wiele dowodów wskazuje na to, że po raz pierwszy w historii nasze działania destabilizują krytyczne części systemu ziemskiego, które decydują o stanie naszej planety. Przez 3 miliony lat globalny średni wzrost temperatury nie przekroczył 2°C globalnego ocieplenia, a jednak właśnie to czeka nas w tym stuleciu. Znajdujemy się na ścieżce, która doprowadziła nas do ocieplenia o 1,2°C – najwyższej temperatury na Ziemi od czasu wyjścia z ostatniej epoki lodowcowej około 20 000 lat temu – i która, jeśli się nic nie zmieni, doprowadzi do ocieplenia o ponad 3°C w ciągu 80 lat”. Oświadczenie podpisane przez najwybitniejszych ekspertów, w tym ponad setkę laureatów Nagrody Nobla, odbiło się szerokim echem na świecie. Przesłanie jest jasne: przyszłe możliwości mieszkania na Ziemi zależą od wspólnych działań, jakie podejmie teraz ludzkość. Globalne emisje gazów cieplarnianych muszą zostać zredukowane o połowę w dekadzie 2021-2030. 

Wiele konkretnych argumentów dostarcza wydane w lipcu „Szóste sprawozdanie oceniające” Międzyrządowego Zespołu do spraw Zmian Klimatu. Naukowcy potwierdzają w nim, że zmiany klimatu wywołane działalnością człowieka wpływają na wiele ekstremalnych zjawisk pogodowych i klimatycznych, takich jak fale upałów, obfite opady, susze i cyklony tropikalne.

Zielona gospodarka 

Czas więc na podjęcie pilnych działań. Ogłoszony w grudniu 2019 r. Europejski Zielony Ład jest planem społeczno-gospodarczym, który ma doprowadzić do osiągnięcia trzech celów:

• zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych w UE o 55% do 2030 r., w porównaniu do 1990 r. i uzyskania neutralności klimatycznej do połowy wieku
• oddzielenia wzrostu gospodarczego od zużywania zasobów
• wyrównania poziomu rozwoju wszystkich europejskich regionów.

Nie jest to jednak tylko, jak by się mogło wydawać, pomysł na ratowanie naszej planety, lecz także nowa propozycja na rozwój i lepsze życie. Na transformacji energetycznej wcale nie trzeba stracić, jeśli nakieruje się naukę i gospodarkę na właściwe tory. Z kolei czyste powietrze i lepszy klimat są warunkiem lepszej jakości życia.

Program będzie finansowany ze środków stanowiących jedną trzecią kwoty 1,8 bln euro przeznaczonej na inwestycje w ramach planu odbudowy NextGenerationEU oraz ze środków pochodzących z siedmioletniego budżetu UE. Z przydzielonych Polsce ok. 23 mld euro dotacji w Krajowym Planie Odbudowy co najmniej 37% środków ma być przeznaczonych na cele adaptacji do zmian klimatu i ochrony bioróżnorodności.

Solidarne społeczeństwo

Te pieniądze, choć bardzo duże, nie wystarczą, żeby zrealizować cele strategii. Potrzebne są też dodatkowe bodźce, aby osiągnąć ostateczny cel neutralności klimatycznej do połowy XXI w.

Ważnym elementem tej układanki jest reforma unijnego systemu handlu emisjami. Polega on na wprowadzeniu limitu łącznych emisji niektórych gazów cieplarnianych wydzielanych przez energochłonne sektory przemysłu, producentów energii i linie lotnicze. W ramach wyznaczonego pułapu operatorzy instalacji kupują lub otrzymują uprawnienia do emisji, którymi mogą handlować zgodnie ze swoimi potrzebami. Pułap jest sukcesywnie obniżany, tak by ilość emisji stopniowo malała. W ramach reformy Komisja proponuje stopniowe wycofywanie bezpłatnych uprawnień do emisji dla lotnictwa oraz włączenie emisji z żeglugi. Dotychczas systemem nie były objęte emisje z transportu drogowego i budynków. To się zmieni, gdy powstanie odrębny nowy system handlu uprawnieniami do emisji w odniesieniu do dystrybucji paliwa dla transportu drogowego i budynków. I tutaj schodzimy do poziomu portfela każdego Europejczyka.

Frans Timmermans, wiceprzewodniczący Komisji Europejskiej odpowiedzialny za Zielony Ład, nie ukrywa, że osiągnięcie ambitnego celu klimatycznego będzie wymagało poświęceń od wszystkich obywateli. Unia będzie wymagać zmian we wszystkim – od samochodów, którymi jeździmy, po sposób ogrzewania domów, możliwość korzystania z taniego lotu na wakacje, a nawet to, czy ich obecne miejsca pracy będą istnieć w nowej, czystej i zielonej gospodarce. Aby zrekompensować obywatelom koszty tej transformacji, pakiet będzie zawierał nowy fundusz społeczny, refundujący koszty tym, którzy będą przechodzić na elektromobilność czy lepiej izolować swoje domy. 25% spodziewanych dochodów z handlu uprawnieniami do emisji w odniesieniu do paliw stosowanych w budynkach i transporcie drogowym ma zasilić ten fundusz.

Zgodnie z prawem i nauką 

Unijni i krajowi urzędnicy doprecyzowują obecnie ramy prawne i finansowe całego systemu. Pod tym kątem przeglądane są krajowe strategie i programy finansowe. 9 lipca br. przyjęto Europejskie prawo o klimacie, które reguluje realizację celów Europejskiego Zielonego Ładu oraz zobowiązuje państwa członkowskie do wywiązania się z osiągania neutralności klimatycznej. Ponadto reguluje wdrażanie nowych środków unijnych na ten cel przy jednoczesnej kontroli Komisji Europejskiej, która będzie upoważniona do badania wszystkich europejskich inicjatyw ustawodawczych pod kątem ich zgodności z celami klimatycznymi.

Komisja nie będzie jednak działać na własną rękę. Prawo powołuje niezależny organ – Europejską Naukową Radą Doradczą. Ma ona zapewniać niezależne doradztwo naukowe oraz sporządzać sprawozdania celów klimatycznych i orientacyjnych budżetów na emisję gazów cieplarnianych oraz ich spójności z europejskim prawem klimatycznym.

14 lipca Komisja Europejska ogłosiła pakiet aktów prawnych pod wspólnym szyldem „Gotowi na 55” (55 odnosi się do 55%, czyli nowego celu redukcji emisji w Unii do 2030 r.). Pakiet reguluje szerokie spektrum zagadnień – począwszy od odnawialnych źródeł energii po efektywność energetyczną, opodatkowanie energii, handel uprawnieniami do emisji, charakterystykę energetyczną budynków, jak również graniczny podatek węglowy.

Zanim nowe prawo zacznie obowiązywać, muszą je zaakceptować państwa członkowskie i Parlament Europejski.

Andrzej Szoszkiewicz